چرا تغییر دادن نظر برخی افراد، حتی زمانی که حقیقت مثل روز روشن است، اینقدر سخت به نظر می‌رسد؟ چنین اشخاصی اغلب دچار سوگیری تاییدی هستند و به‌جای دیدن واقعیت به‌شکلی بی‌طرفانه، منکر حقیقت می‌شوند و همچنان روی باورهای قدیمی خود پافشاری می‌کنند.
در این مقاله از آکادمی بیت پین در مورد علم پشت پرده سوگیری تاییدی صحبت می‌کنیم و چرا موضوع مهمی برای سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای دیجیتال است.
سوگیری تاییدی چیست؟
سوگیری تاییدی (Confirmation Bias) را باید تمایل انسان‌ها به پایبندی به اعتقادات و باورهای قبلی خود دانست که حاظر به تغییر آنها نیستند. در این نوع سوگیری شناختی، ما به آنچه که از قبل باور داریم اهمیت بیشتری می‌دهیم و هر چیزی را که این باورها را به چالش می‌کشد، کنار می‌گذاریم.
دانیل کانمن (Daniel Kahneman) و آموس تورسکی (Amos Tversky) که از مهمترین روان‌شناسان و پژوهشگران حوزه تصمیم‌گیری و اقتصاد رفتاری هستند، درباره سوگیری‌های شناختی می‌گویند:
سوگیری تاییدی این باور را تقویت می‌کند که آنچه من به آن اعتقاد دارم، درست‌ترین کار دنیا است! اگرچه چنین انسانی چشم‌هایی برای دیدن و ذهنی برای فهمیدن دارد، اما همچنان کور و جاهل است!
سوگیری تاییدی باعث می‌شود تا دیدن تصویر درست از یک موضوع خاص سخت باشد، حتی زمانی که حقیقت درست جلوی چشم‌مان است. ما انسان‌ها عموماً به‌دنبال یک تصویر ثابت و بدون ابهام از جهان لذت هستیم، زیرا از این طریق آرامش می گیریم و در منطقه امن خود هستیم.
چگونه سوگیری تاییدی افسانه‌ها را زنده نگه داشته است!
هیچ دستاوردی، حتی فرود بر ماه، از سوگیری تاییدی مصون نمانده است. با وجود شواهد گسترده عکاسی و ویدئویی و همچنین شهادت فضانوردان و دانشمندان، توطئه فرود بر ماه همچنان ادامه دارد.
معتقدان به افسانه بودن سفر انسان به ماه، اغلب به یکسری شواهد غیرعلمی بسنده کرده‌اند و در عین حال، شواهد قاطع خلاف آن را رد می‌کنند. این پدیده نشان می‌دهد که چگونه حتی رویدادهای تاریخی مستند نیز به‌عنوان یک «دروغ بزرگ» رد می‌شوند.
یکی دیگر از تصورات غلط و اغلب رایج که توسط سوگیری تاییدی شکل گرفته، این باور است که افراد می‌توانند چند کار را همزمان انجام دهند. با وجود تحقیقات علمی گسترده بر رد این موضوع، بسیاری از مردم هنوز معتقدند که می‌توانند کارهای مختلف را به‌طور همزمان و بدون کاهش بهره‌وری انجام دهند.
شبیه به مثال‌های فوق مطمئنا در اطراف خودمان زیاد داریم؛ اما این نوع سوگیری در تصمیم‌گیری‌های روزمره، قضاوت‌های سیاسی، تحقیقات علمی، روابط شخصی و بازارهای مالی مانند سهام و ارز دیجیتال تأثیر عمیقی دارد.
سوگیری تاییدی در بازار ارزهای دیجیتال
حالا بیایید توجه خود را به دنیای کریپتو معطوف کنیم. اگر کسی بگوید ارز دیجیتال فقط برای فعالیت‌های غیرقانونی استفاده می‌شود، با افسانه‌ای روبرو شده‌اید که ریشه عمیقی در سوگیری تاییدی دارد. این موضوع در اوایل تاریخ رمزارزها مورد توجه قرار داشت و اغلب با مواردی مانند قاچاق مواد مخدر و پولشویی تقویت می‌شد. اگرچه این داستان‌ها تا حدودی به واقعیت تبدیل شدند، اما تنها بخش بسیار کوچکی از همه اتفاقات دنیای ارزهای دیجیتال بودند.
اما مشکل چیست؟ مردم به احتمال زیاد اخبار منفی را که با باورهایشان مطابقت دارد، به‌خاطر می‌سپارند. هنگامی که آنها در ذهن خود یک باور اشتباه مانند «ارتباط ارز دیجیتال و کلاهبرداری» ایجاد می‌کنند، سوگیری تاییدی ایجاد می‌شود. به این ترتیب، آنها تحولات مثبت این حوزه را نادیده می‌گیرند.
این ایده که ارزهای دیجیتال یک حباب هستند، افسانه دیگری است که توسط سوگیری تاییدی تقویت می‌شود. هر بار که بازار نوساناتی را تجربه می‌کند، این موضوع را می‌بینیم که در آن برخی افراد ادعا می‌کنند که کریپتو محکوم به شکست است!
درست مانند بازارهای سنتی (سهام، اوراق قرضه، سپرده‌های بانکی و غیره)، نوسانات قیمت بخشی از زمین بازی کریپتو هستند و لزوماً نشان‌دهنده این نیستند که کل بازار در آستانه فروپاشی است. این نوع سوگیری نشان می‌دهد که چطور تمرکز اغلب افراد بر نوسانات کوتاه‌مدت است تا اینکه نوآوری‌های گسترده و روندهای نوظهور در آینده را ببینند.
چرخه کامل سوگیری تاییدی در رفتار معامله‌گران کریپتو
سوگیری تاییدی به‌صورت جداگانه عمل نمی‌کند؛ بلکه با چندین زیرمجموعه از سوگیری‌های شناختی همراه است در ادامه نحوه بروز این سوگیری‌ها را در تریدرها بررسی می‌کنیم:
سوگیری لنگر انداختن (Anchoring Bias)
اثر لنگر انداختن ممکن است مانند این ایده که کریپتو فقط برای فعالیت‌های غیرقانونی استفاده می‌شود، صحنه را برای تقویت یک سوگیری تاییدی آماده می‌کند. این برداشت اول برای همیشه در ذهن فرد ماندگار می‌شود و پایه و اساس هر چیزی را شکل می‌دهد که در آن فرد با شنیدن نام ارز دیجیتال، به یاد فعالیت‌های غیرقانونی میفتد.
سوگیری اخیر (Recency Bias)
در مرحله بعد، سوگیری اخیر ممکن است شروع شود. این سوگیری پس از ایجاد لنگر رخ می‌دهد و فرد را تشویق می‌کند تا به‌دنبال اطلاعاتی باشد که با باور اولیه‌اش همسو است. او اخبار یا مقالاتی را دنبال می‌کند که جنبه‌های منفی کریپتو را تأیید می‌کنند، در حالی که هرگونه اطلاعاتی که با دیدگاه‌هایش مغایرت دارد، نادیده می‌گیرد.
اثر ارابه (Bandwagon effect)
در گام بعدی، اثر ارابه می‌تواند باور فرد را تقویت کند. هرچه اطلاعات اطراف او (از طریق رسانه‌های اجتماعی، اخبار یا گفتگو با دیگران) شامل تاثیر احساسات منفی در مورد کریپتو باشند، ممکن است فرد تمایل بیشتری به پذیرش دیدگاه‌های قبلی خود داشته باشند. چنین فردی باور دارد که اگر همه یک اعتقاد خاص را با هم به‌اشتراک بگذارند، حتماً آن اعتقاد درست است!
اثر حقیقت واهی (illusory truth effect)
با گسترش روایت اشتباه، احتمالاً اثر حقیقت واهی بر ذهن فرد غالب می‌شود. هر چه بیشتر ایده‌های یکسانی در مورد کریپتو شنیده شود، صرف نظر از صحت اطلاعات، فرد بیشتر احساس می‌کند که آن باور درست است. در این رابطه، یک جمله معروف است که می‌گوید:
«تکرار، افسانه را باورپذیرتر می‌کند.»
سوگیری دسترسی (Availability Bias)
سوگیری دسترسی ممکن است برای همیشه باور اشتباه را در فرد نهادینه کند. وقتی داستان‌های منفی در مورد کریپتو بر اخبار غالب می‌شوند، یادآوری آنها آسان‌تر شده و بر روایت‌های مثبت سایه می‌اندازند. این موارد در ذهن فرد باقی می‌مانند و باورهای قبلی را تقویت می‌کنند.
سوگیری وضع موجود (Status quo bias)
سوگیری وضع موجود می‌تواند نقش مهمی در تقویت بی‌اعتمادی داشته باشد. مردم عموماً در سیستم‌های مالی آشنا احساس امنیت بیشتری می‌کنند؛ سیستم‌های مالی سنتی مانند بانک‌ها و ارزهای فیات مدت‌ها است که قابل اعتماد تلقی می‌شوند؛ اما ارز دیجیتال به‌عنوان یک طبقه دارایی نسبتاً جدید و بی‌ثبات، برای بسیاری ناآشنا و آزمایش نشده به‌نظر می‌رسد.
سوگیری وضع موجود به این معنی است که حتی وقتی حقایقی در مورد پتانسیل کریپتو وجود دارند، افراد ممکن است آن را رد کنند، زیرا باعث می‌شود از منطقه امن‌شان بیرون بیایند.
اثر مالکیت (Endowment Effect)
درنهایت، اثر مالکیت ممکن است این بی‌اعتمادی را تقویت کند. وقتی فرد مدت زیادی در سیستم‌های مالی سنتی سرمایه‌گذاری کرده باشد، احساس مالکیت پیدا می‌کند. برای مثال، کسی که سال‌ها با استفاده از ارزهای فیات یا سرمایه‌گذاری در سهام، ثروت اندوزی کرده، ممکن است در درک مزایای ارزهای دیجیتال مشکل داشته باشد. این دلبستگی عاطفی به چیزهای آشنا، پذیرش نوآوری‌های مالی جدید را سخت می‌کند.
نمونه‌های رایج سوگیری تاییدی در ارز دیجیتال
حالا به‌سراغ چند نمونه از سوگیری تاییدی می‌رویم که اغلب معامله‌گران با آنها روبرو می‌شوند.
توجه نکردن به بازار نزولی
در اواخر سال ۲۰۲۱، بسیاری از معامله‌گران سیگنال‌های نزولی را نادیده گرفتند و صرفاً بر اخبار صعودی تمرکز داشتند. هنگامی که بیت کوین در ماه نوامبر به اوج خود نزدیک به ۶۹ هزار دلار رسید، بهبودهای جزئی قیمت به‌عنوان نشانه‌ای از رشد دوباره آن تلقی شدند.
در همین حال، علائم هشدار دهنده‌ای مانند کاهش حجم معاملات و کاهش علاقه نهادی نادیده گرفته شدند. این رفتار تحت تأثیر سوگیری اخیر بود که ناشی از بازار صعودی طولانی‌مدت رخ داد؛ بنابراین باعث شد معامله‌گران با وجود نشانه‌های واضح از ضعف بازار، موقعیت‌های بیش از حد خوش‌بینانه‌ای را حفظ کنند. نادیده گرفتن سیگنال‌های نزولی نه تنها قضاوت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند منجر به اشتباهات جدی در مدیریت ریسک شود.
اشتباهات مربوط به مدیریت ریسک
سوگیری تاییدی اغلب تریدرها را به سمت مدیریت نادرست ریسک سوق می‌دهد. وقتی آنها روی یک جهت خاص بازار تمرکز می‌کنند، چندین خطای رایج بروز می‌کند. این اشتباهات طبق جدول زیر هستند:
| اشتباه در مدیریت ریسک | تأثیر انجام اشتباه | رفتار رایج |
| پوزیشن‌های خیلی بزرگ | افزایش قرار گرفتن در معرض نوسانات بازار | افزایش اندازه پوزیشن پس از بردهای اخیر |
| استاپ لاس ناکافی | افزایش ضرر از سطح برنامه‌ریزی شده | تنظیم حد ضرر دورتر برای «تنفس در معامله» |
| اهرم زیاد | ریسک نزولی بیشتر | استفاده از اهرم برای سود بردن از فرصت‌ها |
این اشتباهات اغلب توسط احساساتی مانند ترس و طمع (Fear and Greed) ایجاد می‌شوند و معامله‌گران را به‌دنبال سود بیشتر ترغیب می‌کنند. همچنین باعث می‌شود تا تریدرها از شناسایی ضرر اجتناب کنند.
اصطلاح «تنفس در معامله» به این معناست که معامله‌گر در زمان تعیین حد ضرر (Stop Loss)، آن را کمی دورتر از قیمت فعلی بازار قرار می‌دهد تا به معامله فضا یا آزادی حرکت (تنفس) بدهد.
فرض کن قیمت بیت کوین ۶۵ هزار دلار است و تریدری قصد خرید دارد. اگر حد ضرر را خیلی نزدیک، مثلاً روی ۶۴۹۰۰ دلار بگذارد، ممکن است با نوسان طبیعی بازار فعال شو؛ اما اگر آن را کمی دورتر، مثلاً روی ۶۴۳۰۰ دلار بگذارد، به معامله «فضای تنفس» می‌دهد.
به زبان ساده، او حد ضرر را دورتر گذاشته، نه برای افزایش ریسک، بلکه برای محافظت از معامله در برابر نوسانات طبیعی بازار تا معامله فرصت رشد واقعی را پیدا کند؛ اما حد ضرر خیلی دور ممکن است باعث افزایش ضرر شود.
- معامله بیش‌از ۳۰۰ کوین دیگر
- دریافت وام و اعتبار معاملاتی
- سرعت بالا در تکمیل سفارشات
- بات‌های معامله‌گر متنوع
- پشتیبانی ۲۴ ساعته
فرصت‌های معاملاتی از دست رفته
یک طرز فکر ناشی از سوگیری تاییدی می‌تواند مانعی برای شناسایی روندهای جدید، به‌ویژه در هنگام بازگشت بازار شود. معامله‌گران گرفتار در یک سوگیری جهت‌دار، اغلب فرصت‌های سود را در طول تغییرات روند از دست می‌دهند. از طرفی، تریدرها چون ذهن‌شان فیلتر شده، علائم نشان‌دهنده تغییر روند بازار را نمی‌بینند یا جدی نمی‌گیرند. این موضوع باعث از درست رفتن فرصت‌های مطلوب می‌شود.
چگونه بر سوگیری تاییدی غلبه کنیم؟
رهایی از سوگیری تاییدی فقط یک مرحله ساده و گذران نیست، این موضوع کلید گشودن تار و پود تفکر معیو‌ب‌تان است. بر غلبه بر این مشکل، باید تمامی زیرجموعه سوگیری‌ها را از ابتدا مورد ارزیابی قرار دهید. رهایی از اولین مرحله سوگیری تاییدی یعنی لنگر انداختن، اولین مهره‌ای است که می‌تواند کل زنجیره سوگیری‌ها را سرنگون کند.
شما با به چالش کشیدن باورهای خود، دری را به روی دیدگاه‌های جدید باز می‌کنید و تسلط اثر لنگر انداختن را کاهش می‌دهید. این موضوع باعث می‌شود کمتر با جمعیت همراه شوید (رفتار گله‌ای) و اثر ارابه را کم کنید.
تغییر دیدگاه‌ها به شما کمک می‌کند تا افسانه‌های تکراری و اشتباه را تشخیص دهید و با اثر حقیقت واهی مقابله کنید. زمانی که سوگیری دسترسی را از بین ببرید، موقعیت‌ها را واضح‌تر می‌بینید و تصمیمات بهتر و آگاهانه‌تری می‌گیرید.
شما با زیر سوال بردن چیزهای آشنا و خارج شدن از منطقه امن خود، می‌توانید بر سوگیری وضع موجود غلبه کرده و ذهن خود را روی احتمالات جدید باز کنید. درنهایت، با شناخت اثر مالکیت می‌توانید ارزش عاطفی را از ایده‌های منسوخ جدا کنید و عملی‌تر و مبتنی بر شواهد را بپذیرید.
برای جلوگیری از سوگیری تاییدی، نکات مهم زیر را در نظر بگیرید.
- به‌طور فعال به دنبال اطلاعات یا تحلیل‌هایی باشید که باورهای فعلی شما را در مورد یک معامله یا روند بازار به چالش بکشد.
- به‌جای احساسات غریزی، به تحلیلات، آزمون‌های گذشته و شاخص‌های تکنیکال و فاندامنتال تکیه کنید.
- قبل از ورود به هر معامله، معیارهای ورود، خروج و حد ضرر را تعیین کنید تا از دخالت احساسات جلوگیری شود.
- دلایل معاملات خود را در جایی ثبت کنید و تصمیمات گذشته را برای شناسایی الگوهای سوگیری بررسی کنید.
- تحلیل خود را با معامله‌گران بی‌طرف یا مشاورانی که می‌توانند بازخوردهای انتقادی ارائه دهند، در میان بگذارید.
- بپذیرید که اشتباه کردن بخشی از معامله‌گری است و به‌جای قطعیت‌ها، روی احتمالات با دیدگاهی باز تمرکز کنید.
- از تکنیک وکیل مدافع شیطان (Devil’s Advocate) استفاده کنید؛ یعنی عمداً به‌عنوان منتقد خود، ایده‌ها و فرضیات خود را به چالش می‌کشید.
کلام آخر
سوگیری تاییدی، قضاوت ما را تحت الشعاع قرار می‌دهد و ما را به سمت چسبیدن به باورها و تصورات غلط سوق می‌دهد. وقتی صحبت از ارزهای دیجیتال می‌شود، این سوگیری نقش مهمی در تداوم افسانه‌ها ایفا می‌کند. با این حال، هنگامی که قدرت این نوع سوگیری شناختی را تشخیص دهید، این امکان را دارید فرضیاتی را که شما را عقب نگه می‌دارند، زیر سوال ببرید.
با پذیرفتن دیدگاه‌های جدید می‌توانید پیش‌داوری‌های خود را به چالش بکشید و تصمیمات آگاهانه‌تری در دنیای ارزهای دیجیتال و فراتر از آن بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره تخصصی با تیم کارشناسان ما در بیت پین تماس بگیرید.
سوالات متداول
سوگیری تاییدی چیست؟
سوگیری تاییدی تمایل افراد به تمرکز بر اطلاعاتی است که باورهای پیشین آنان را تایید می‌کند و داده‌های مخالف را نادیده می‌گیرد.
پیامدهای سوگیری تاییدی چیست؟
شامل نگه‌داشتن زیاد دارایی‌های زیان‌ده، اتخاذ تصمیمات بر اساس شایعات یا تحلیل‌های یک‌طرفه و چشم‌پوشی از داده‌های منفی است.
چگونه می‌توان وجود سوگیری تاییدی را تشخیص داد؟
اگر فرد صرفاً اطلاعات و منابع همسو با دیدگاه خود را دنبال کند و هشدارها یا داده‌های مخالف را نادیده بگیرد، نشان‌دهنده تاثیر سوگیری تاییدی است.
راهکارهای کاهش سوگیری تاییدی چیستند؟
استفاده از قوانین مشخص، داده‌های کمی (آماری و تحلیلی)، بررسی دیدگاه‌های مخالف و ثبت منظم دلایل تصمیم‌گیری، موجب اتخاذ تصمیمات متوازن‌تر و آگاهانه‌تر می‌شود.