منظور از پول یا ارز فیات (Fiat Currency) چیست؟

ارز فیات (Fiat Currency)، پول قانونی بوده که ارزشش ناشی از اعتبار اقتصادی دولت است و توسط هیچ کالای فیزیکی پشتیبانی نمی‌شود. به بیان ساده‌تر، قدرت دولت مهم‌ترین فاکتور در تعیین ارزش این نوع پول است. بیشتر کشورهای جهان از سیستم ارز فیات برای خرید خدمات و کالا، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. پول فیات به‌عنوان یک جایگزین استاندارد طلا و سایر سیستم‌های مبتنی بر مبادله کالا در تعیین ارزش پول قانونی شد.

کلمه‌ی فیات (Fiat) در زبان لاتین به معنای «اجازه دهید انجام شود» است. در حال حاضر، بیشتر پول‌های کاغذی جهان، مانند یورو، دلار و یوآن، همگی نوعی ارز فیات هستند.

تاریخچه ارز

پول کاغذی، قرن‌ها پیش در چین اختراع شده است. استان سیچوان در قرن یازدهم، انتشار پول کاغذی را شروع کرد. در ابتدا مردم می‌توانستند آن را با طلا، نقره یا ابریشم مبادله کنند. اما سرانجام با فتح چین توسط قوبلای خان (Kublai Khan)، یکی از نوادگان چنگیز خان مغول و به‌قدرت رسیدن او در قرن سیزدهم میلادی، سیستم پول کاغذی به‌صورت رسمی شکل گرفت. تاریخ‌نویسان عقیده دارند که این سیستم پولی در سقوط امپراتوری مغول، نقش مهمی داشت و هزینه‌های بیش از اندازه و ابرتورم (Hyperinflation) ریشه‌ی اصلی مشکلات آن بودند.

در قرن ۱۷ میلادی، ارز فیات در اروپا توسط کشورهای سوئد، هلند و اسپانیا به‌کاربرده شد. البته این سیستم جدید در سوئد اجرای موفقی نداشت و دولت مجبور شد پول فیات را کنار بگذارد و از استاندارد نقره در معاملات استفاده کند. در طول دو قرن بعدی، فرانسه نو (Nouvelle-France) در کانادا، که مستعمره‌ی پیشین فرانسه در آمریکای شمالی بود و سپس دولت فدرال ایالات‌متحده، از پول فیات استفاده کردند. در این کشورها نتایج مختلفی در استفاده از این سیستم پرداخت به‌دست آمد.

با رسیدن به قرن بیستم میلادی، آمریکا دوباره استفاده از ارز کالا محور را در اولویت قرار داد، اما این بار به‌صورت محدودتر. در سال ۱۹۳۳ میلادی، دولت امکان تبدیل پول کاغذی به طلا را حذف کرد. در سال ۱۹۷۲، همزمان با دوران ریاست جمهوری نیکسون، ایالات‌متحده استاندارد طلا را به‌صورت کامل کنار گذاشت و از سیستم ارز فیات استفاده کرد. در نتیجه‌ی این اقدام، مرگ استاندارد طلا در جهان، مسجل شد و به‌مرور بر کشورهایی که از سیستم فیات استفاده می‌کردند، افزوده شد.

دانلود هفتمین ماهنامه دامیننس

سواد اقتصادی و ذهنیت برنده در دنیای کریپتوکارنسی

Please leave this field empty.

Δ

فیات کارنسی چطور کار می‌کند؟

پول فیات به دو دلیل ارزش دارد:

• ممکن است دولت صادرکننده‌ی آن ارزشش را حفظ کند.
• طرفین تراکنش بر سر میزان ارزشان به توافق برسند.

در طول تاریخ، دولت‌ها با استفاده از کالاهای ارزشمند مثل نقره و طلا، سکه تولید می‌کردند یا پولی که امکان تبدیل آن به یک کالای باارزش داشت را چاپ می‌کردند. اما ارز فیات قابل‌تبدیل به این موارد نیست. با توجه به اینکه پول فیات هیچ پشتوانه‌ی فیزیکی ندارد، در طول زمان با خطر کاهش ارزش به دلیل افزایش نرخ تورم روبه‌رو است و حتی ممکن است در صورت رخ دادن ابر تورم، ارزش خود را به‌طور کامل از دست بدهد.

اگر مردم یک کشور، ارز ملی را قبول نداشته باشند، آن ارز بی‌ارزش خواهد شد. اما پولی که به تکیه‌بر طلا تولید شده باشد، ارزش ذاتی دارد. چراکه در بازار تقاضای طلا در صنایع متنوع مثل تزئینات، جواهرات و تولید رایانه‌ها وجود دارد.

همان‌طور که در بند اول این مطلب اشاره شد، دلار آمریکا هم پول فیات محسوب می‌شود و هم پول قانونی که می‌توان با استفاده از آن، بدهی‌های عمومی و خصوصی را پرداخت کرد. به بیان ساده‌تر، به هر ارزی که توسط دولت قانونی اعلام شده پول قانونی (Legal Tender) گفته می‌شود.

بسیاری از دولت‌ها ابتدا یک پول فیات را صادر می‌کنند و در مرحله‌ی بعد با تبدیل آن به استانداردی برای پرداخت بدهی‌ها، فیات را به پول قانونی و ملی تبدیل می‌کنند.

در اوایل تاریخ ایالات متحده، طلا و در بعضی موارد نقره، پشتوانه‌ی ارز این کشور بود. با تصویب لایحه‌ی اضطراری بانکداری سال ۱۹۳۳ (Emergency Banking Act of 1933)، دولت فدرال آمریکا امکان تبدیل ارز به طلای دولتی را کنار گذاشت. در سال ۱۹۷۱، استاندارد طلا که تا آن دوران پشتوانه‌ی ارز ملی ایالات‌متحده بود به‌کلی از بین رفت و علاوه بر این، انتقال طلا به کشورهای خارجی که در ازای دریافت ارز آمریکا انجام می‌شد نیز به پایان رسید.

از آن زمان تا به امروز، پشتوانه دلارهای آمریکا «اعتماد کامل و اعتبار دولت ایالات‌متحده» بوده است. در گذشته روی دلار این نوشته حک شده بود:

دلار، پول قانونی (Legal Tender) برای پرداخت تمام بدهی‌های خصوصی و عمومی است، ولی در خزانه‌داری ایالات‌متحده یا در هر شعبه از بانک فدرال رزرو، امکان تبدیل آن به پول مشروع (Lawful Money) وجود ندارد.

بنابراین می‌توان گفت که امروزه دلارهای آمریکا، ارزش قانونی هستند و نه پول مشروع که تبدیل آن به نقره، طلا یا هر نوع کالای دیگری امکان‌پذیر است.

تفاوت ارز فیات با استاندارد طلا چیست؟

سیستم استاندارد طلا امکان تبدیل اسکناس‌ها را به طلا فراهم می‌کند. در حقیقت، تمام پول‌های کاغذی با مقدار محدودی طلا که در اختیار دولت بود تأمین می‌شد. بر اساس سیستم ارزی مبتنی بر کالا، دولت‌ها و بانک‌ها، تنها در صورتی می‌توانند ارز جدیدی به اقتصاد وارد کنند که مبلغی متناسب با ارزش طلا در ذخایر خود داشته باشند. چنین سیستمی توانایی دولت را برای تولید پول و افزایش ارزش‌های آن، صرفاً بر اساس عوامل اقتصادی، محدود می‌کند.

از سوی دیگر، پول در سیستم ارزی فیات، ممکن است به هیچ‌چیز دیگری تبدیل نشود. در این سیستم، مقامات می‌توانند به‌طور مستقیم بر ارزش پول ملی خود تأثیرگذار باشند و کاهش یا افزایش قیمت آن را به شرایط اقتصادی وابسته کنند. با توجه به این موضوع، حکومت‌ها و بانک‌های مرکزی، اختیارات بیشتری در این زمینه خواهند داشت و با استفاده از ابزارهای مختلف می‌توانند نسبت به انواع شرایط و بحران‌های مالی، واکنش مناسب نشان دهند. ایجاد بانک ذخیره کسری از جمله ابزارهایی است که این سیستم در اختیار حکومت‌ها و بانک‌ها قرار داده است.

حامیان استاندارد طلا عقیده دارند که سیستم یک ارز کالا محور، به دلیل پشتوانه فیزیکی و ارزشمندش، ثبات بیشتری دارد. در سوی دیگر، طرفداران سیستم فیات معتقدند که قیمت طلا هرگز پایدار نبوده است. تغییر و نوسان در میزان ارزش، هم برای ارز فیات و هم برای ارزی که بر پایه‌ی کالا است رخ می‌دهد. اما در سیستم فیات، دولت در شرایط اقتصادی اضطراری، قدرت عمل بیشتری برای تغییر اوضاع دارد.

مزایا و معایب استفاده از ارز فیات

کارشناسان مالی و اقتصاددان‌ها در حمایت از ارز فیات، اختلاف نظرهای بسیاری دارند و یک‌صدا نیستند. مخالفان و حامیان به هنگام گفتگو در مورد این نوع سیستم، به معایب و مزایای زیر اشاره می‌کنند:

• تاریخچه: در گذشته به کارگیری سیستم‌های بر پایه‌ فیات، به‌طور معمول به فروپاشی اقتصادی منجر شده و نشان می‌دهد استفاده از این نوع پول، ریسک‌های بزرگی را به دنبال دارد.
• انعطاف‌پذیری: ارز فیات در مواجه با بحران‌های مالی، قدرت عمل بیشتری در اختیار حکومت‌ها و بانک‌های مرکزی قرار می‌دهد.
• ارزش ذاتی: پول فیات هیچ نوع ارزش ذاتی ندارد. بنابراین دولت‌های قادر هستند بدون محدودیت و پیش‌نیاز، پول چاپ کنند و این می‌تواند به ابرتورم و فروپاشی سیستم اقتصادی ختم شود.
• هزینه: تولید پول فیات در مقایسه با ارزهای بر پایه‌ی کالا، به‌صرفه‌تر است.
• معاملات بین‌المللی: ارز فیات در کشورهای مختلف جهان کاربرد دارد و به همین دلیل، یک ارز ایده آل برای انجام معاملات بین‌المللی محسوب می‌شود.
• راحتی استفاده: ارزی با پشتوانه‌ی طلا به ذخایر فیزیکی نیاز دارد و این ذخایر به حفاظت، نظارت، نگهداری و موارد هزینه‌بر دیگر احتیاج خواهند داشت. ارز فیات به هیچ‌کدام از این موارد نیاز ندارد.
• کمیابی: فیات کارنسی تحت تأثیر کمیابی یک کالای فیزیکی مثل طلا نیست و آن را محدود نمی‌کند.
• سینیورژ: میزان سینیورژ (درآمد حاصل از چاپ و انتشار پول) ارز فیات عالی است.

تفاوت ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی با پول فیات

تفاوت ارز دیجیتال یا کریپتوکارنسی با پول فیات

ارز فیات و کریپتوکارنسی، هر دو هیچ پشتوانه‌ی فیزیکی ندارند و این تنها وجه اشتراک این دو است. درحالی‌که پول فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی مدیریت می‌شود. اما رمزارز به‌طور معمول به دلیل یک دفتر کل توزیع‌شده به نام بلاک‌چین، ساختاری غیرمتمرکز دارد. روش تولید این دو نوع پول هم به‌طور کامل با یک‌دیگر تفاوت دارد. بیت کوین، مانند بیشتر ارزهای دیجیتال، یک موجودی محدود و کنترل‌شده دارد، ولی در مقابل، بانک‌ها می‌توانند هر میزان ارز فیات را بدون هیچ پیش‌نیازی و با توجه به خواست خودشان و شرایط اقتصاد کشور، تولید کنند.

رمزارزها، پول دیجیتالی هستند و معادل فیزیکی ندارند. هیچ مرزی برای ارزهای دیجیتال تعریف‌نشده است. بنابراین، برای انجام تراکنش‌های بین‌المللی، محدودیت‌های کمتری دارند. علاوه بر این، امکان برگشت تراکنش‌های رمزارزها وجود ندارد و با توجه به ماهیتشان، پیگیری و ردیابی تراکنش‌ها نسبت به ارز فیات بسیار سخت‌تر است.

در حال حاضر، بازار ارزهای دیجیتال با توجه به این‌که نوپا است، خیلی کوچک‌تر و در نتیجه پر نوسان‌تر از بازارهای سنتی است. این نوسان زیاد احتمالاً یکی از دلایل اصلی پذیرفته نشدن رمزارزها در بخش اصلی اقتصاد بوده است. اما با ادامه روند رشد این بازار و افزایش تجربه معامله‌گرها، نوسان نیز ممکن است کاهش پیدا کند.

مثالی از شکست یک ارز فیات

در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، بانک مرکزی زیمباوه به‌علت بحران‌های اقتصادی، میزان چاپ پول خود را به‌اندازه‌ی شگفت‌انگیزی افزایش داد. این اقدام، منجر به رخ دادن ابرتورم شد. در سال ۲۰۰۸ نرخ تورم این کشور بین ۲۳۰ تا ۵۰۰ میلیارد درصد قرار داشت. قیمت‌ها به‌سرعت در حال افزایش و در طرف دیگر، قدرت خرید مردم در حال کاهش بود. اوضاع اقتصادی کشور آنقدر بد شده بود که مشتریان برای خرید خوراک ساده، مجبور به حمل کیسه‌هایی پر از پول شده بودند. در اوج بحران اقتصادی زیمباوه، ۱۰۰ تریلیون دلار زیمباوه‌ای با ۴۰ سنت از ارز کشور آمریکا برابر بود.

گفتار پایانی…

هیچ اطمینانی در مورد آینده‌ی ارز فیات و رمز ارز ها وجود ندارد. درحالی که هنوز رمزارزها راه درازی را در پیش دارند و بی‌شک با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهند شد، تاریخچه‌ی پول فیات، نقاط ضعف بسیار این پول را به ما نشان می‌دهد. این یکی از دلایل اصلی افرادی است که در حال بررسی سیستم ارزهای دیجیتال برای کوچ به سمت این بازار هستند.

یکی از ایده‌های اصلی ساخت بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال، کشف شکل جدیدی از پول است که بر اساس یک شبکه توزیع شده همتا به همتا بنا شده است. به‌احتمال زیاد، بیت‌کوین نه برای جایگزینی کل سیستم ارز فیات، بلکه برای ارائه یک شبکه اقتصادی جایگزین راه‌اندازی شده است. با این‌حال، ارزهای دیجیتال، پتانسیل ایجاد یک سیستم مالی بهتر برای جامعه‌ی امروزی را دارند.