نرخ بهره چیست؟ چرا نرخ بهره مهمترین شاخص اقتصاد است؟

مفهوم بهره یکی از مفاهیم مهم در دنیای اقتصاد و همانند شمشیری دو لبه برای آن است. کاهش یا افزایش نرخ بهره تغییرات مهمی در تصمیمات اقتصادی دولت‌ها و مردم ایجاد می‌کند؛ ازاین‌رو، همه مردم باید بدانند نرخ بهره چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود و چرا اهمیت بالایی دارد.

به منظور درک بهتر و آشنایی بیشتر با نرخ بهره و تأثیرات آن بر اقتصاد یک کشور، در ادامه نوشتار با ما همراه باشید.

نرخ بهره چیست؟

اگر با فرآیند دریافت وام از بانک آشنایی کامل داشته باشید، به طور قطع می‌دانید که نرخ بهره چیست. بانک در قبال وامی که به شما می‌دهد، مبالغی را دریافت می‌کند که بخشی از آن مازاد بر مبلغی است که شما وام گرفته‌اید، به این مبلغ اضافه، نرخ بهره می‌گویند.

به عنوان نمونه، اگر شخص A از B مبلغ ۱۰ هزار دلار وام دریافت کند و شخص B اعلام کند که میزان نرخ بهره (Interest Rate) وام دریافتی ۵٪ است، شخص A می‌بایست در مدت زمان تعیین شده، علاوه‌بر ۱۰ هزار دلار وام دریافتی، ۵٪ بیشتر پرداخت کند. یعنی در مجموع می‌بایست مبلغ ده هزار و پانصد دلار به شخص B بپردازد. این امر نیز به دلیل تغییر ارزش پول به مرور زمان است.

انواع نرخ بهره

بنابر گفته‌های بالا، درصد مشخصی از وام دریافتی که برای آن مدت زمانی نیز تعریف گردد، تعریف ساده نرخ بهره است. در ادامه، انواع نرخ بهره را که احتمالاً به آن‌ها برخورد خواهید کرد، تعریف کرده و سپس با همان مثال بالا تشریح می‌کنیم.

نرخ بهره ثابت

نرخ بهره ثابت به این معناست که درصد بهره‌ای که باید پرداخت شود در طول کل دوره وام بدون تغییر باقی می‌ماند. این نرخ به وام‌گیرنده امکان برنامه‌ریزی دقیق پرداخت‌های آینده را می‌دهد، چون مبلغ بهره وام در طول دوره ثابت خواهد بود.

به عنوان مثال، در اگر شخص A مبلغ همان ۱۰ هزار دلار را با نرخ بهره ثابت ۵٪ از شخص B قرض کند، باید هر سال ۵۰۰ دلار بهره پرداخت کند. این مبلغ در طول دوره وام ثابت خواهد ماند، بدون توجه به تغییرات احتمالی در اقتصاد یا نرخ‌های بهره بازار.

از پیوند بلاک‌چین و هوش مصنوعی، به پول می‌رسیم؟

جوابت تو شماره ۱۴ ماهنامه دامیننسه!

Please leave this field empty.

Δ

نرخ بهره متغیر

نرخ بهره متغیر برعکس نرخ بهره ثابت است و می‌تواند در طول زمان، با توجه به شرایط اقتصادی و تغییرات شاخص‌های مالی، افزایش یا کاهش یابد. این نوع نرخ معمولاً وابسته به شاخص‌هایی مانند نرخ بهره بین بانکی است و می‌تواند پرداخت‌های ماهانه را غیرقابل پیش‌بینی کند.

در مثال بالا، اگر شخص A مبلغ ۱۰ هزار دلار از شخص B را با نرخ بهره متغیر ۳٪ قرض کند و این نرخ پس از شش ماه به ۴٪ افزایش یابد، مبلغ بهره در سال اول از ۳۰۰ دلار به ۴۰۰ دلار خواهد رسید.

نرخ بهره سالانه

نرخ بهره سالانه درصدی از وام یا سرمایه‌گذاری است که به صورت سالیانه برای استفاده از پول محاسبه می‌شود. این نرخ در محاسبه سود و بهره‌های بلندمدت کاربرد زیادی دارد و به عنوان یک معیار استاندارد شناخته می‌شود.

مثال: اگر شخص A مبلغ ۱۰ هزار دلار از شخص B با نرخ بهره سالانه ۶٪ قرض بگیرد، باید در پایان سال ۶۰۰ دلار بهره پرداخت کند.

نرخ بهره ممتاز

این نوع نرخ که بیشتر در حوزه اوراق بهادار کاربرد دارد، معمولاً برای وام‌گیرندگانی که ریسک بالاتری دارند تعیین می‌شود و بالاتر از نرخ پایه یا نرخ استاندارد بازار است. این افزایش نرخ به دلیل ریسک بیشتر مرتبط با وام‌گیرنده در نظر گرفته می‌شود.

اگر نرخ پایه در بازار ۴٪ باشد و نرخ بهره ممتاز ۲٪ بالاتر از آن تعیین شود، شخص A که ۱۰٬۰۰۰ دلار از شخص B قرض گرفته، باید ۶۰۰ دلار بهره پرداخت کند.

نرخ بهره تخفیف‌دار

نرخ بهره تخفیف‌دار زمانی ارائه می‌شود که وام‌دهنده نرخ پایین‌تری نسبت به نرخ پایه برای وام در نظر بگیرد. این نوع نرخ می‌تواند برای وام‌گیرندگان خاص یا تحت شرایط خاص اعمال شود.

اگر نرخ پایه ۵٪ باشد و شخص B به شخص A یک نرخ تخفیف‌دار ۳ درصدی ارائه دهد، شخص A باید فقط ۳۰۰ دلار بهره سالیانه برای وام ۱۰٬۰۰۰ دلاری پرداخت کند. مثال دیگر، وام‌های ۴ درصدی بانک‌ها تحت طرح‌های مختلف مثل وام ازدواج، طرح‌های تشویقی و… در ایران است.

نرخ بهره ساده

نرخ بهره ساده فقط بر اساس مبلغ اصلی وام محاسبه می‌شود و به سود یا بهره‌های قبلی تعلق نمی‌گیرد. این نوع بهره معمولاً در وام‌های کوتاه‌مدت یا معاملات مالی ساده استفاده می‌شود.

به عنوان مثال، اگر شخص A مبلغ ۱۰٬۰۰۰ دلار را با نرخ بهره ساده ۴٪ از شخص B قرض کند، باید هر سال ۴۰۰ دلار بهره بپردازد. در طول کل دوره، این مبلغ ثابت باقی می‌ماند.

نرخ بهره مرکب

نرخ بهره مرکب شامل سودی است که نه تنها بر اساس مبلغ اصلی وام، بلکه بر اساس سود انباشته شده نیز محاسبه می‌شود. این امر باعث افزایش سود پرداختی در طول زمان می‌شود.

اگر شخص A مبلغ ۱۰ هزار دلار را با نرخ بهره مرکب سالانه ۵٪ از شخص B قرض کند، در سال اول ۵۰۰ دلار بهره می‌پردازد و در سال دوم، بهره بر اساس ۱۰٬۵۰۰ دلار محاسبه و ۵۲۵ دلار می‌شود.

نرخ بهره منفی

شرایطی را در نظر بگیرید که نرخ بهره از صفر نیز کمتر باشد، یعنی اگر بخواهید به کسی وام بدهید، در عمل می‌بایست مبلغی را نیز به او بدهید تا وام را دریافت کند. یا وقتی سرمایه خود را در بانک سپرده‌گذاری می‌کنید باید هزینه‌ای را به بانک بابت نگهداری از پولتان پرداخت کنید. در این زمان است که می‌گوئیم نرخ بهره منفی (Negative interest rate) موجب شده فرآیند وام دادن برای بانک هزینه‌بر شود.

این یکی از مفاهیم جالب درباره نرخ بهره است. اگرچه ممکن است غیر منطقی به نظر برسد زیرا ما همواره تصورمان بر این است که وام دهنده این ریسک را پذیرفته و پول خود را در اختیار دیگران قرار می‌دهد. اما آیا وام گیرنده به موقع مبالغ را پرداخت خواهد کرد؟ به همین علت است که نرخ بهره منفی را می‌توان آخرین راه برای ساماندهی به اوضاع اقتصادی به هم ریخته در کشورها در نظر گرفت.

به عبارتی هدف از انجام این کار، آن است که افراد یا سازمان‌ها تا زمانی که شرایط اقتصادی به وضع عادی بازگردد، سرمایه‌شان را نزد خو نگه دارند. شاید بتوان گفت که یکی از منطقی‌ترین کارها، زمانی که نرخ بهره منفی می‌شود، وام گرفتن باشد. در نتیجه می‌توان از آن به عنوان یکی از ابزارهای کنترل سرمایه‎‌ها و اقتصاد کشور نام برد.

نحوه محاسبه نرخ بهره وام

محاسبه نرخ بهره، مخصوصاً نرخ بهره وام ممکن است کمی پیچیده‌تر از نرخ بهره ساده یا ثابت باشد. در ادامه نحوه محاسبه دو نرخ بهره مهم یعنی نرخ بهره ثابت و مرکب را تشریح می‌کنیم.

فرمول نرخ بهره سالانه (APR)

نرخ بهره سالانه (APR) نشان‌دهنده هزینه سالانه وام به صورت درصدی از مبلغ وام است. این نرخ شامل هزینه‌های اضافی مانند کارمزدها و سایر هزینه‌های مرتبط با وام است، بنابراین نسبت به نرخ بهره اسمی دقیق‌تر نشان‌دهنده هزینه وام برای وام‌گیرنده است.  APR برای مقایسه بین هزینه‌های وام‌های مختلف مفید است، زیرا هزینه‌های اضافی را نیز در نظر می‌گیرد.

فرمول نرخ بهره سالانه به قرار زیر است:

فرمول نرخ بهره ساده

این فرمول بر اساس مقدار اصلی وام محاسبه می‌شود و به بهره‌های قبلی اضافه نمی‌شود. بنابراین، بهره ثابت و بدون تغییر در طول دوره محاسبه می‌شود. نرخ بهره ساده برای وام‌ها و قراردادهای مالی کوتاه مدت مناسب است. فرمول Interest Rate ساده عبارت است از:

در این فرمول:

• p = مبلغ اصلی وام
• r = نرخ بهره سالانه (به صورت اعشاری)
• t = مدت زمان وام به سال

فرمول نرخ بهره مرکب

نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate) بر اساس مقدار اصلی وام و همچنین بهره‌های انباشته شده قبلی محاسبه می‌شود. این باعث می‌شود که بهره در طول زمان افزایش یابد، زیرا بهره قبلی نیز در محاسبه بهره بعدی در نظر گرفته می‌شود. فرمول نرخ بهره مرکب به این قرار است:

که در آن:

• A = مقدار کل نهایی (مبلغ اصلی به‌علاوه بهره)
• P = مبلغ اصلی وام
• r = نرخ بهره سالانه (به صورت اعشاری)
• n = تعداد دفعات ترکیب بهره در سال
• t = مدت زمان وام به سال

کاربرد بهره مرکب در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و حساب‌های پس‌اندازی است که سود به صورت مرکب پرداخت می‌شود.

اهمیت نرخ بهره در اقتصاد کشور

فعالیت بانک‌های تجاری همواره بر اساس پرداخت وام و دریافت اقساط آن است که به آن مدل ذخیره کسری (Fractional Reserve) می‌گویند. شما با سپرده‌گذاری در این بانک به عنوان وام‌ دهنده ایفای نقش کرده و سود دریافت خواهید کرد. زیرا بانک سرمایه سپرده‌گذاری شده شما را به عنوان وام به دیگران می‌دهد. حال اگر شما دریافت کننده وام باشید، می‌بایست علاوه‌بر مبلغ وام دریافتی، مقداری بهره نیز به بانک پرداخت کنید.

در اغلب کشورها، بانک مرکزی، نرخ بهره بانک‌ها را تعیین می‌کند و بانک‌ها خود اجازه تعیین آن را ندارند. به عبارتی یکی از عملکردهای کلیدی بانک مرکزی، حفظ سلامت اقتصادی کشور و تنظیم نرخ بهره است. بنابراین اگر میزان نرخ بهره بالا باشد، به نفع وام‌دهنده است، چون سود بیشتری نصیبش می‌شود. در واقع نرخ بهره بالا، برای وام‌ دهندگان جذاب‌تر و نرخ بهره پایین هم برای وام گیرندگان جذاب‌تر خواهد بود.

این فاکتورها به طور مستقیم روی رفتار اقتصادی مردم هر کشوری تأثیر مستقیم خواهد داشت. به همین دلیل است که دولت‌ها زمانی که نیاز داشته باشند تا در بازار رونق بیشتری ایجاد شود، نرخ بهره را کاهش می‌دهند تا میزان وام گیرندگان افزایش پیدا کرده و نقدینگی بیشتری در اختیار مردم قرار گیرد.

این امر موجب خرید کالا و خدمات از سوی مردم خواهد شد. اما افزایش نقدینگی تورم (Inflation) را به همراه خواهد داشت، زیرا میزان کالاها و خدمات ثابت است اما سرمایه بیشتری دراختیار مردم قرار می‌گیرد.

به بیان ساده، تقاضا بیشتر از عرضه شده و با بالا رفتن قیمت‌ها، تعادل بازار به هم می‌خورد. در این حالت وقتی اقتصاد یک جامعه با تورم روبه‌رو می‌شود، بهترین راه کنترل شرایط افزایش نرخ بهره است. زیرا افراد ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را با هدف دریافت سود بیشتر در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند.

در نتیجه نقدینگی کاهش یافته و تقاضا برای خرید کالا نیز کم می‌شود. همین امر موجب کاهش قیمت‌ها و کنترل تورم خواهد شد اما رشد اقتصادی نیز کمتر می‌شود.

چه مواردی بر نرخ بهره تاثیرگذار است؟

به طور مستقیم و غذیر مستقیم، عوامل متعددی هستند که روی نرخ بهره تأثیر گذاشته و باعث می‌شوند که بانک مرکزی تصمیم خود بر مقدار Interest Rate را تغییر دهد. در ادامه به برخی از مهمترین این عوامل پرداخته‌ایم:

• سیاست‌های پولی بانک مرکزی: بانک‌های مرکزی، مانند فدرال رزرو در ایالات متحده یا بانک مرکزی اروپا، با تغییر نرخ بهره پایه، تورم را کنترل کرده یا رشد اقتصادی را تحریک می‌کنند. افزایش نرخ بهره پایه معمولاً باعث افزایش نرخ بهره وام‌های تجاری و مصرفی می‌شود.
• وضعیت تورم: تورم به معنای افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در اقتصاد است. با افزایش تورم، نرخ بهره نیز معمولاً افزایش می‌یابد، زیرا وام‌دهندگان می‌خواهند قدرت خرید پول خود را حفظ کنند. نرخ‌های بهره بالا در دوران تورم به کنترل آن کمک می‌کند.
• نرخ رشد اقتصادی: در دوران رشد اقتصادی بالا، تقاضا برای وام و سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد، که می‌تواند منجر به افزایش نرخ بهره شود. در مقابل، در دوران رکود اقتصادی، نرخ بهره کاهش می‌یابد تا وام‌گیری و سرمایه‌گذاری تشویق شوند.
• عرضه و تقاضای اعتبار: میزان تقاضا و عرضه پول در بازار تأثیر مستقیمی بر نرخ بهره دارد. اگر تقاضا برای وام بیشتر از عرضه باشد، نرخ بهره افزایش می‌یابد و برعکس، اگر عرضه پول بیشتر از تقاضا باشد، نرخ بهره کاهش می‌یابد.
• نرخ بهره بین‌المللی: نرخ‌های بهره در سایر کشورها نیز می‌تواند بر نرخ بهره داخلی تأثیر بگذارد. اگر نرخ بهره در خارج از کشور بالا باشد، ممکن است سرمایه‌ها به خارج از کشور منتقل شوند و بانک‌ها برای جذب سرمایه داخلی نرخ بهره را افزایش دهند.
• کسری بودجه دولت: در صورتی که دولت برای تأمین کسری بودجه خود اقدام به وام‌گیری کند، ممکن است تقاضا برای اعتبار افزایش یابد که این امر می‌تواند منجر به افزایش نرخ بهره شود.

نرخ بهره در بازار ارزهای دیجیتال

در بازار ارزهای دیجیتال، میزان نرخ بهره با توجه به قیمت ارزها، موجودی پلتفرم و میزان عرضه و تقاضا تعیین شده و مقدار سود اختصاص یافته به وام دهنده متغیر خواهد بود. تمامی این فرآیندها در بستر بلا‌ک چین و به واسطه قرارداد هوشمند ثبت و مدیریت می‌شود و فقط در عرض چند دقیقه قابل اجرا هستند.

وام دریافت شده از سوی کاربران و مبلغ پرداخت شده به صورت ارز دیجیتال است و می‌دانیم بازار رمزارزها نوسانات زیادی را دارند، در نتیجه میزان نرخ بهره در این پلتفرم‌ها متغییر خواهد بود. اگرچه در زمان وام گرفتن عددی ثابت به عنوان درصد بهره به کاربر اعلام می‌شود، اما ممکن است در زمان بازپرداخت قیمت بهره بسیار کمتر یا بیشتر از عدد تعیین شده قبلی باشد.

این اتفاق باعث شده تا کاربران برای مقابله با نوسانات این چنینی و جلوگیری از آن، تلاش کنند از استیبل کوین‌ها (Stable Coins) که قیمت آن‌ها از ارزهای فیات همچون دلار تبعیت می‌کند، به عنوان یکی از ارزهای معاملاتی خود استفاده کنند.

گفتارپایانی

در این مطلب با یکی از مفاهیم بسیار مهم و تأثیرگذار در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی تحت عنوان «نرخ بهره» آشنا شدیم و دانستیم که بانک مرکزی در هر کشوری مسئولیت تعیین نرخ بهره را بر عهده دارد و آن را به سایر بانک‌ها اعلام می‌کند.

به عبارتی وام دهنده باید انگیزه‌ای برای دادن وام داشته باشد که نرخ بهره، این انگیزه را در فرد ایجاد می‌کند و بدین ترتیب چرخه اقتصادی نیز رونق می‌گیرد. اگرچه نرخ بهره پایین می‌تواند افراد را به گرفتن وام ترغیب کند اما به خاطر افزایش تقاضا، موجب تورم در اقتصاد کشور خواهد شد.

کس این قضیه نیز صادق است، بدین صورت که نرخ بهره بالا می‌تواند با کاهش نقدینگی موجود در دست مردم، تورم را کاهش دهد اما این امر موجب کاهش رشد اقتصادی و کاهش سرعت تولید خواهد شد.

در بازار ارزهای دیجیتال نیز، نرخ بهره با کمی تفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. معروف‌ترین پلتفرم‌ها در بازار رمزارزها که به وام دادن و وام گرفتن می‌پردازند، پلتفرم‌هایی مثل Aave، Maker و Compound هستند.

سوالات متداول

• هدف از کاهش نرخ بهره چیست و معایب آن کدام است؟

کاهش نرخ بهره به منظور افزایش نقدینگی و رونق اقتصادی است، زیرا مردم به گرفتن وام بیشتر تمایل پیدا خواهند کرد. اما این امر موجب افزایش تقاضا در برابر عرضه و در نتیجه ایجاد تورم خواهد شد.

• هدف از افزایش نرخ بهره چیست و معایب آن کدام است؟

افزایش نرخ بهره به منظور کاهش نرخ تورم است، زیرا مردم به گرفتن وام کمتر تمایل پیدا خواهند کرد و حجم پول در گردش نیز با کاهش روبه‌رو می‌شود. اما این امر موجب کاهش رشد اقتصادی خواهد شد.

• هدف از ایجاد نرخ بهره منفی چیست؟

هدف از انجام این کار آن است که افراد یا سازمان‌ها تا زمانی که شرایط اقتصادی به وضع عادی بازگردد، سرمایه‌شان را نزد خو نگه دارند.

• میزان نرخ بهره در بازار رمزارزها چقدر است و علت تفاوت آن با بازارهای سنتی چیست؟

میزان نرخ بهره در این پلتفرم‌ها متغیر بوده و در هر لحظه تغییر می‌کند و همانند بازارهای سنتی ثابت نیست. این تفاوت نیز به خاطر نوسانات بالا در بازار ارزهای دیجیتال است.