لیکویید استیکینگ (Liquid Staking) روشی جدید برای استیکینگ ارزهای دیجیتال است که از طریق آن می‌توان بدون از دست دادن دسترسی به دارایی‌های خود، از مزایای استیکینگ بهره‌مند شد.
ارزهای دیجیتال، موضوعی است که خود، مفاهیم بسیاری زیادی را در برمی‌گیرد. شبکه‌های رمزارزی، به دنبال این هستند تا هربار بتوانند سیستم خود را ارتقا داده و امر سرمایه‌گذاری و سودآوری را برای کاربران خود هموارتر کنند. طبیعتاً راه‌های بسیاری برای کسب سود از ارزهای دیجیتال وجود دارد که یکی از آن‌ها سپردهگذاری یا استیکینگ ارز دیجیتال است. اما این روش نیز خود معایبی برای کاربران دارد که به نظر می‌رسد موضوع لیکویید استیکینگ بتواند راه‌حل کارآمدی برای آن باشد. ممکن است شما نیز این عنوان را شنیده باشید و بخواهید بدانید که لیکویید استیکینگ چیست و چگونه سبب حل مشکلات سپردهگذاری سنتی در دنیای کریپتو می‌شود. با ما همراه باشید تا با هم این مهم را مورد بررسی قرار دهیم.
مفاهیم کلیدی برای درک لیکویید استیکینگ
برای اینکه بدانیم لیکویید استیکینگ چیست، باید یک سری مفاهیم و موضوعات دیگر در دنیای ارزهای دیجیتال را مورد بررسی قرار دهیم؛ چراکه معنی لیکویید استیکینگ به معانی دیگر مفاهیم این بازار بستگی دارد. این مفاهیم را می‌توان به‌صورت زیر بررسی کرد:
- دیفای (DeFi):
دیفای (DeFi) مخفف عبارت Decentralized Finance به معنای امور مالی غیرمتمرکز است. این عبارت در برابر مفهوم سیفای (CeFi) مخفف عبارت Centralized Finance به معنای امور مالی متمرکز قرار می‌گیرد و در دنیای کریپتوکارنسی‌ها، انقلابی ایجاد کرده است. قبل از ظهور دیفای، همه امور مالی افراد به‌صورت سنتی، متمرکز و سیفای انجام می‌شدند. مثلاً امور مالی بانک‌دهی، سپردهگذاری و معامله ارزها از طریق بانک‌ها و صرافی‌های متمرکز انجام می‌شد که اطلاعات مشتریان را روی سروری ذخیره کرده و روی آن کنترل داشتند. با ظهور ارزهای دیجیتال، برای اولین بار خاصیت غیرمتمرکز بودن مطرح شد. اما این خاصیت فقط به ارزهای دیجیتال اختصاص داشت تا اینکه انقلاب دیفای انجام شد. دیفای مفهومی است که به کمک آن می‌توان تمام امور مالی در زندگی را به‌صورت غیرمتمرکز بر روی شبکه‌ی بلاک چین پیاده‌سازی کند!
- الگوریتم اجماع اثبات سهام (Proof of Stake):
گفتیم که خاصیت غیرمتمرکز بودن با ظهور ارزهای دیجیتال مطرح شد. چرا که ارزهای دیجیتال روی شبکه دموکراتیک بلاک چین اجرا می‌شوند و نیاز به نظارت هیچ شخص ثالثی ندارند. اما ارزهای دیجیتال، برای اینکه بتوانند بدون ناظر و کنترل به فعالیت بپردازند، به یک سیستم اجماع نیاز دارند. اجماعی که در آن خود نودهای شبکه (کاربران شبکه) بتوانند به‌صورت دسته‌جمعی برای آن شبکه تصمیم‌گیری کنند. الگوریتم‌های اجماع انواع مختلفی دارند.
اولین الگوریتم اجماع، الگوریتم اثبات کار (Proof of Work) نام داشت که اختصاراً به آن PoW گفته می‌شد. این الگوریتم برای اجماع از قدرت ماینرها استفاده می‌کرد. به همین خاطر ارزهای دیجیتال با الگوریتم اجماع اثبات کار مانند بیت کوین، لایت کوین، دوج کوین و … به استخراج نیاز داشتند. اما الگوریتم دیگری از اجماع، الگوریتم اثبات سهام (Proof of Stake) است که اختصاراً به آن PoS گفته می‌شود. ارزهای دیجیتالی که از الگوریتم اثبات سهام استفاده می‌کنند، برای اجماع نیازی به قدرت ماینرها ندارند. بلکه در شبکه این رمزارزها می‌توان با استیکینگ ارزهای دیجیتال به اجماع پرداخت!
- استیکینگ ارز دیجیتال (Staking):
استیکینگ ارز دیجیتال به معنای سپردهگذاری ارزهای دیجیتال است. به این معنی که لازم نیست برای بدست آوردن ارز دیجیتالی خاص، به استخراج آن بپردازید؛ بلکه با قرار دادن و سپردهگذاری توکن‌های بومی شبکه بلاک چین موردنظر خود در سیستم سپردهگذاری آن می‌توانید ارزهای دیجیتال بیشتری به دست آورید. این سیستم شبیه سپردهگذاری بانکی در امور مالی سنتی است. در مورد ارزهایی می‌توان به استیکینک پرداخت که از الگوریتم اثبات سهام استفاده می‌کنند. از جمله این ارزها می‌توان تزوس (XTZ)، نئو (NEO)، ترون (TRX)، کازماس (ATOM)، آنتولوژی (ONT) و … را نام برد. البته اتریوم که از الگوریتم اثبات کار استفاده می‌کرد، حال در نسخه دوم خود از الگوریتم اثبات سهام استفاده می‌کند!
- ولیدیتور (Validator):
شبکه‌های مبتنی بر الگوریتم اثبات سهام (PoS)، برای فعالیت روی شبکه خود، به استیکینگ یا ولیدیتور نیاز دارند؛ در واقع نودها یا همان کاربران شبکه رمزارزی برای مشارکت در فعالیت و امنیت شبکه، باید ارزهای دیجیتال بومی همان شبکه را برای مدت‌زمانی مشخص قفل کنند (ولیدتورها در برابر قفل شدن دارایی خود، از شبکه پاداش دریافت می‌کنند). اما در این مدت آن‌ها نمی‌توانند به دارایی خود دست بزنند. برای مثال، در شبکه رمزارزی نئو یا ترون، ولیدتورها که همان کاربران یا دارندگان ارزهای دیجیتال نئو یا ترون هستند، باید کوین‌های خود را در پلتفرم استیکینگ قفل کنند تا بتوانند از سود حاصل از استیکینگ بهره‌مند شوند. طبیعتاً با این کار نمی‌توانند از ارزهای دیجیتال قفل شده در سیستم استیکینگ استفاده کنند و ممکن است فرصت‌های سرمایه‌گذاری روی دیگر ارزهای دیجیتال را از دست بدهند.
- استخر نقدینگی (Liquidity Pool):
استخر نقدینگی، سیستم بازارساز خودکار (AMM) است (بازارساز خودکار سیستمی است که در صرافی‌های غیرمتمرکز مبتنی بر دیفای مورد استفاده قرار می‌گیرند و به‌جای دفتر سفارش در سیستم‌های مالی سنتی، از فرمول ریاضی برای تعیین قیمت ارزهای دیجیتال و توکن‌ها استفاده می‌کنند). بنابراین استخر نقدینگی در شبکه‌های با الگوریتم اثبات سهام، محلی است که افراد دارایی‌های خود را در آن سپردهگذاری یا استیک می‌کنند؛ آن‌گاه از این استخر برای تعیین قیمت ارزها نیز استفاده می‌شود.
با توجه به مفاهیم فوق، متوجه شدیم که امور مالی غیرمتمرکزی که به غیر از ارزهای دیجیتال، دیگر امور مالی مانند وام‌دهی، سپردهگذاری و … را پوشش می‌دهند، تحت عنوان سیستم‌های دیفای شناخته می‌شوند. سپردهگذاری هم مفهومی است که در شبکه‌های رمزارزی با الگوریتم اجماع اثبات سهام انجام می‌شود. در این شبکه‌ها، کاربران می‌توانند با سپردهگذاری و استیک ارزهای بومی شبکه و قفل کردن دارایی خود در آن به ولیدیتور یا تأییدکننده شبکه تبدیل شوند. دارایی‌های افرادی که به سپردهگذاری پرداخته‌اند در استخرهای نقدینگی قرار می‌گیرد که مکانی برای سپردهگذاری و تعیین قیمت در بازار این ارزها نیز هست.
لیکویید استیکینگ چیست؟
لیکویید استیکینگ (Liquid Staking) به مفهومی اشاره دارد که در آن می‌توان به شکل کارآمدتری به سپردهگذاری ارزهای دیجیتال در استخرهای نقدینگی پرداخت.
گفتیم که کاربران شبکه‌های مبتنی بر الگوریتم اثبات سهام، برای اینکه بتوانند به ولیدیتور شبکه تبدیل شوند و با مشارکت در امور شبکه از آن پاداش بگیرند، باید دارایی خود را قفل کنند. گاهاً مدت‌زمان قفل شدن این دارایی‌ها طولانی است. مدت زمان قفل شدن در هر شبکه با شبکه دیگر تفاوت دارد. اما در هر صورت در این مدت، کاربران اگرچه از پاداش و سود استخر نقدینگی خود بهره‌مند می‌شوند، اما به دلیل اینکه نمی‌توانند به دارایی قفل شده خود دست بزنند، از دیگر فرصت‌های سودبخش بازار کریپتو بی‌نصیب می‌مانند. اینجاست که با استفاده از لیکویید استیکینگ می‌توان ضمن سپردهگذاری ارزهای دیجیتال در استخراهای نقدینگی، از آن‌ها برای انجام معاملات دیگر در بازار کریپتو استفاده کرد!
عملکرد لیکویید استیکینگ به چه صورت است؟
برای اینکه دقیق‌تر بدانیم لیکویید استیکینگ چیست، باید بدانیم که این مفهوم کلاً از بلوکه شدن ارزهای دیجیتال جلوگیری می‌کند. گاهاً این بلوک شدن یا قفل شدن در استخرهای نقدینگی در جریان استیکینگ یا سپردهگذاری صورت می‌گیرد. گاهاً نیز کاربران برای دریافت وام ارز دیجیتال از پلتفرم‌های دیفای، ارزهای دیجیتال خود را به عنوان وثیقه قرار می‌دهند که این ارزها تا زمان بازپرداخت وام در نزد پلتفرم بلوکه یا قفل می‌شود. لیکویید استیکینگ از این قفل شدن جلوگیری می‌کند. به‌طوری که:
- با استفاده از لیکویید استیکینگ، کاربران می‌توانند از دارایی‌های قفل شده خود به عنوان وثیقه و سرمایه‌گذاری در دیگر شبکه‌ها استفاده کنند. همچنین می‌توانند به‌صورت همزمان از دارایی بلوکه شده خود، درآمد داشته باشند!
- در لیکویید استیکینگ، سپرده‌ها توکنیزه می‌شوند؛ یعنی به‌صورت توکن در می‌آیند. آن‌گاه می‌توان این توکن‌ها را مورد خرید و فروش قرار داده و مبادله کرد. همچنین امکان انتقال آن‌ها به صرافی‌ها یا شبکه‌های بلاک چین دیگر نیز ممکن خواهد بود!
برای اینکه باز هم دقیق‌تر بدانیم لیکویید استیکینگ چیست، می‌توانیم مثال بزنیم. در ماه مارس 2022، قیمت ارز دیجیتال اتریوم برابر با 2,850 دلار بود؛ در آن زمان برای سپردهگذاری در اتریوم 2 که از اثبات سهام استفاده می‌کند، باید حداقل 32 اتر را در استخر نقدینگی قرار می‌دادیم. 32 اتر با توجه نرخ آن زمان این ارز، مبلغی نزدیک به 3 میلیارد تومان می‌شد. کاربر می‌توانست کل این مبلغ را استیک کرده و از سود حاصل از آن برخوردار شود. اما برخی از تریدرهای بازار کرپیتو می‌توانستند از این مبلغ برای دریافت سودهای بیشتر در بازار کرپیتو از طریق ترید یا دیگر امور استفاده کنند. لیکویید استیکینگ سبب می‌شود تا این دسته از کاربران بتوانند به این هدف خود برسند. یعنی هم ارزهای خود را سپردهگذاری کنند و هم از آن‌ها برای انجام فعالیت‌های دیگر در بازار کرپیتو بهره بگیرند!
انواع لیکویید استیکینگ
تا به اینجا متوجه شدیم که لیکویید استیکینگ چیست؟ اما این مفهوم خود دارای 4 دسته است که این دسته‌ها را می‌توان به‌صورت زیر بررسی کرد:
- لیکویید استیکینگ بومی Native Liquid Staking: لیکویید استیکینگ بومی، همان‌طور که از نام آن هم مشخص است، فرآیند لیکویید استیکینگ یا توکنیزه کردن را در محدوده خود پلتفرم یا شبکه بلاک چین انجام می‌دهد. به طوری‌که به شبکه‌های جانبی نیاز ندارد.
- لیکویید استیکینگ غیربومی Non-Native Liquid Staking: این نوع لیکویید استیکینگ که به روش غیرحضانتی هم مشهور است، از یک پروتکل جداگانه که نیاز به تأیید اعتبار ندارد، برای توکنیزه کردن فرآیند لیکویید استیکینگ استفاده می‌کند. این روش با استفاده از قراردادهای هوشمند (Smart Comtract) برای نگهداری از دارایی‌های استیک شده و کنترل حساب‌ها در جریان عبور از بلاک چین‌های مختلف استفاده می‌کند. این روش همچنین فرصت‌های بیشتری برای طراحی را ایجاد خواهد کرد!
- لیکویید استیکینگ ترکیبی Synthetic Liquid Staking: این نوع لیکویید استیکینگ با دو نوع قبل تفاوت دارد. در این روش نیازی به انتخاب پروتکل بومی یا غیربومی نیست. بلکه بیشتر به توافق چند کاربر اشاره دارد. برای مثال، دو یا چند کاربر به توافق می‌رسند که پول‌های خود را با در نظر گرفتن سود سپرده آن‌ها در یک پروتکل اثبات سهام مشخص، با هم معامله کنند!
- لیکویید استیکینگ حضانتی Custodial Liquid Staking: این روش، به نهاد یا سازمانی کنترل‌شده نیاز دارد. به طوری‌که این نهاد متمرکز با کنترل و نظارت کیف پول‌های شرکت‌کنندگان در فرآیند استیکینگ، توکن‌های وثیقه‌ای را در ازای سپردهگذاری برای آن‌ها صادر می‌کند!
حالا که می‌دانیم انواع لیکویید استیکینگ چیست، بهتر است این را نیز بدانیم که این فرآیند می‌تواند ترکیبی از روش‌های فوق باشد. در واقع نیازی نیست لیکویید استیکینگ فقط با یک شیوه مجرد انجام بگیرد، بلکه انواع فوق می‌توانند در شرایط خاص با هم به‌صورت همزمان مورد استفاده قرار بگیرند!
خطرات لیکویید استیکینگ چیست؟
با وجود اینکه لیکویید استیکینگ می‌تواند برای کاربران کریپتو بسیار مفید باشد، اما خطرات و ریسک‌هایی هم دارد که باید به آن‌ها توجه کرد. این خطرات به قرار زیر هستند:
- فروش حق رأی: سپردهگذاری و استیکینگ سبب می‌شود تا کاربران به میزان توکن‌هایی که استیک کرده‌اند، حق رأی و مشارکت در شبکه را داشته باشند. حالا اگر کاربران دارایی‌های توکنیزه شده خود را به دیگر کاربران فروخته یا واگذار کنند، عملاً حق رأی خود در تصمیم گیری‌های شبکه را نیز به دیگر کاربران منتقل کرده‌اند.
- خطر متمرکز شدن شبکه: در شبکه‌های مبتنی بر اثبات سهام، کاربرانی که توکن‌های بیشتری داشته باشند، قدرت و حق رأی بیشتری هم در شبکه خواهند داشت. حالا یک شخص می‌تواند با خرید سپرده‌های توکنیزه شده‌ی بیشتر، حق رأی بیشتری برای خود بگیرد. وقتی کاربری بتواند حجم بالایی از توکن‌های آن شبکه را در اختیار بگیرد، می‌تواند بیشتر به کنترل شبکه پرداخته و شبکه را به سمت متمرکز بودن سوق دهد (در حالی‌که ویژگی و هدف اصلی سیستم‌های رمزارزی، تمرکزگریزی است)!
- خطر اسلشینگ: اسلشینگ (Slashing) به جریمه‌ای گفته می‌شود که در شبکه‌های مبتنی بر اثبات سهام، برای رفتارهای مخرب و غیرصادقانه کاربران در نظر گرفته می‌شود. این جریمه می‌تواند شامل ممنوعیت فعالیت موقت یا دائم کاربر، از دست دادن مقداری از دارایی یا … باشد. حالا یک کاربر با فروش و واگذاری دارایی‌های توکنیزه خود به دیگر افراد، اگر آن افراد دچار خطایی در شبکه شوند، دارایی افراد اول نیز ممکن است شامل اسلش شده و آسیب ببیند!
- خطر پیچیده شدن شبکه: لیکویید استیکینگ سبب اضافه شدن یک عملکرد و لایه جدید به شبکه‌های مبتنی بر اثبات سهام می‌شود. این خدمت ممکن است سبب پیچیده شدن شبکه شده (ریسک سیستماتیک) و در صورت بروز مشکل در آن، کل شبکه را درگیر کند!
گفتار پایانی
در این مطلب به بیان این موضوع پرداختیم که ببینیم لیکویید استیکینگ چیست و چه انواعی دارد؟ همچنین به بیان خطرات آن پرداختیم. طبیعتاً فضای دیفای، هر روزه روش‌ها و استراتژی‌های کارآمدتری را طلب می‌کند که بیشتر بتواند به نفع کاربران سیستم‌های غیرمتمرکز باشد. همچنین بیشتر شبکه‌های رمزارزی به سمت الگوریتم گواه اثبات سهام تمایل دارند تا نیاز به استخراج و مصرف انرژی نداشته باشند. اما به نظر شما لیکویید استیکینگ توانسته است یک راه‌حل عملی و کارآمد برای بهره‌وری بیشتر از شبکه‌های مبتنی بر اثبات سهام و استفاده وسیع از فضای دیفای برای کاربران باشد؟! نظرات خود در این زمینه را با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید تا به نتایج بهتری در این باره برسیم.
سؤالات متداول
- لیکویید استیکینگ چیست؟
لیکویید استیکینگ «Liquid Staking» راه‌حلی برای استفاده از دارایی‌های قفل شده در جریان استیکینگ و سپردهگذاری ارزهای دیجیتال است.
- لیکویید استیکینگ چه مزایایی دارد؟
مزیت اصلی لیکویید استیکینگ، این است که کاربران می‌توانند دارایی‌های قفل شده خود در جریان سپردهگذاری را توکنیزه کرده و از آن برای وثیقه قرار دادن در دیگر شبکه‌ها یا حتی مبادله و فروش آن‌ها به دیگر کاربران استفاده کنند.
- خطرات لیکویید استیکینگ چیست؟
لیکویید استیکینگ می‌تواند با خطراتی چون پیچیدگی شبکه، فروش حق رأی، متمرکز شدن شبکه یا حتی ایجاد اسلشینگ برای کاربران همراه باشد.
