علم غیرمتمرکز (DeSci)؛ حامی محققان و علاقه‌مندان به تحقیقات علمی

پدیده DeSci نام خود را از نوآوری نوپای صنعت مالی، یعنی امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) گرفته است؛ اما علم غیرمتمرکز چیست؟

در دهه گذشته، فناوری دفترکل توزیع‌شده (DLT) و فناوری بلاک چین پتانسیل فوق‌العاده‌ای را برای متحول کردن و غنی‌سازی حوزه‌های مالی و فناوری از خود نشان داده‌اند. تعداد زیادی از کارآفرینان با هدف بهبود دنیای مدرن، از ابزارهای بلاک چین، ارزهای دیجیتال، قراردادهای هوشمند و سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO) استفاده کرده‌اند. پس از پیشرفت‌های آشکار آن‌ها، سایر زمینه‌ها و ابتکارات به‌تدریج شروع به استفاده از فناوری‌های جدید برای بهره‌مندی از آن‌ها کرده و طیف وسیعی از جهت‌گیری‌ها و کاربردها را برای DLT ایجاد کردند. یکی از این موارد جنبش علم غیرمتمرکز (DeSci) است.

با ما همراه باشید تا بیشتر درباره علم غیرمتمرکز بخوانیم و بدانیم.

علم غیرمتمرکز یا DeSci چیست؟

علم غیرمتمرکز یا DeSci جنبشی است که هدف آن ایجاد زیرساخت عمومی برای تأمین مالی، ایجاد، بررسی، اعتبارسنجی، ذخیره و انتشار دانش علمی به‌صورت منصفانه و عادلانه با استفاده از ابزارهای وب۳ است. DeSci در تلاش است محیطی را ایجاد کند که همه بتوانند به‌راحتی کارهای علمی خود را با حفظ اعتبار مقاله، به اشتراک بگذارند، به تحقیقات سایر اعضا دسترسی داشته باشند و در آن‌ها مشارکت کنند.

در حقیقت، DeSci از این ایده استفاده می‌کند که دانش علمی باید برای همه قابل‌دسترس و روند تحقیقات علمی باید شفاف باشد.

DeSci در حال ایجاد یک مدل تحقیقات علمی غیرمتمرکزتر و توزیع‌شده‌تر است و آن را در برابر سانسور و کنترل مقامات مرکزی مقاوم‌تر می‌کند. این فناوری امیدوار است با غیرمتمرکز کردن دسترسی به بودجه، ابزارهای علمی و کانال‌های ارتباطی، محیطی ایجاد کند که در آن ایده‌های جدید و غیرمتعارف شکوفا شوند.

علوم غیرمتمرکز امکان دسترسی به منابع تأمین مالی متنوع‌تر (از DAOها، کمک‌های مالی دوگانه تا سرمایه‌گذاری جمعی و موارد دیگر)، دسترسی آسان‌تر به داده‌ها و روش‌ها و همچنین ایجاد انگیزه برای تکرارپذیری را نیز فراهم می‌کند. این فناوری با مسائل دنیای واقعی در تحقیقات علمی مانند مشکلات اشتراک‌گذاری داده‌ها و اکتشافات، کندی روند بررسی همتایان و نبود پاسخگویی در روش‌های انتشار سنتی مقابله می‌کند. در واقع، علم غیرمتمرکز با غلبه بر این مسائل می‌تواند تأثیری در دنیای واقعی و پذیرش گسترده داشته باشد.

مزایای علم غیرمتمرکز

علوم غیرمتمرکز (DeSci) با بهره‌مندی از قدرت شبکه بلاک چین، طیف وسیعی از مزایای کلیدی را برای جامعه علمی به ارمغان می‌آورد. DeSci نحوه مدیریت تأمین مالی، داده‌های علمی، همکاری و حقوق مالکیت فکری را متحول می‌کند. در این بخش، مزایای قابل‌توجهی که DeSci ارائه می‌دهد را بررسی می‌کنیم:

فرصت‌های پیشرفته تأمین مالی

DeSci با استفاده از فناوری بلاک چین، فرصت‌های جدیدی برای تأمین مالی دانشمندان ایجاد می‌کند. محققان می‌توانند از طریق سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز و پلتفرم‌های جمع‌سپاری (Crowdfunding(، به منابع مالی متنوعی فراتر از کمک‌های مالی سنتی و مؤسسات (وابسته به دولت) دسترسی پیدا کنند. این نه‌تنها دسترسی به بودجه را افزایش می‌دهد، بلکه باعث فراگیرتر شدن و دموکراتیک‌تر شدن تحقیقات علمی نیز می‌شود.

ذخیره‌سازی امن داده‌های علمی

داده‌های علمی برای تکرارپذیری و پیشرفت تحقیقات بسیار مهم هستند. DeSci با استفاده از پایگاه‌های داده مبتنی بر بلاک چین، در دسترس بودن و ذخیره‌سازی امن داده‌های علمی را تضمین می‌کند. این فناوری، ذخیره‌سازی شفاف و غیرقابل‌تغییر داده‌ها را ارائه داده و یافته‌های تحقیقاتی را از دست‌کاری یا نابودی محافظت می‌کند. با DeSci، دانشمندان می‌توانند به‌درستی و دسترسی‌پذیری داده‌های خود اطمینان داشته باشند.

تقویت همکاری بین دانشمندان

همکاری، کلید پیشرفت علمی است و DeSci زمینه‌ساز همکاری بیشتر بین دانشمندان در سراسر جهان می‌شود. با استفاده از DAO، محققان می‌توانند بدون محدودیت‌های جغرافیایی یا نهادی سنتی، ارتباط برقرار کنند، دانش را به اشتراک بگذارند و روی پروژه‌ها با هم همکاری کنند. این امر منجر به شکل‌گیری یک جامعه علمی پویا و جهانی می‌شود که نوآوری و تحقیقات میان‌رشته‌ای را به پیش می‌برد.

راه‌حل‌های نوآورانه برای حقوق مالکیت فکری

حفظ حقوق مالکیت فکری برای محققانی که می‌خواهند یافته‌های خود را تجاری‌سازی یا مالکیت کار خود را حفظ کنند، امری حیاتی است. DeSci با استفاده از توکن‌های غیرقابل‌تعویض (NFT)، راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای حفظ حقوق مالکیت فکری معرفی می‌کند. NFTها گواهینامه‌های مالکیت دیجیتال منحصربه‌فردی را ارائه می‌دهند که منجر به ارجاع مناسب و پاداش به مشارکت‌کنندگان در فعالیت‌های علمی می‌شود. این امر، دانشمندان را قادر می‌سازد تا از مالکیت فکری خود در یک اکوسیستم غیرمتمرکز محافظت کرده و آن را به درآمد تبدیل کنند.

موارد استفاده از DeSci

DeSci در حال ساخت مجموعه‌ای از ابزارهای علمی برای ورود دانشگاه‌های سنتی به دنیای دیجیتال است. در زیر نمونه‌هایی از موارد استفاده‌ای که Web3 می‌تواند به جامعه علمی ارائه دهد، آورده شده است:

نشر پژوهش‌های علمی

انتشار علم بسیار مشکل‌ساز است؛ زیرا توسط مؤسسات انتشاراتی مدیریت می‌شود که برای تولید مقالات به نیروی کار رایگان دانشمندان، داوران و ویراستاران متکی هستند، اما پس از آن هزینه‌های گزافی برای انتشار دریافت می‌کنند. عموم مردم، که معمولاً از طریق مالیات، هزینه‌های انتشار اثر را به طور غیرمستقیم پرداخت کرده‌اند، اغلب نمی‌توانند بدون پرداخت مجدد به ناشر، به همان اثر دسترسی پیدا کنند.

مجموع هزینه‌های انتشار مقالات علمی منفرد اغلب پنج‌رقمی (دلار آمریکا) است که کل مفهوم دانش علمی را به‌عنوان یک کالای عمومی تضعیف می‌کند و درعین‌حال سودهای هنگفتی را برای گروه کوچکی از ناشران به همراه دارد.

هرچند پلتفرم‌های دسترسی آزاد و رایگان به شکل سرورهای پیش‌چاپ مانند ArXiv وجود دارند، آن‌ها فاقد کنترل کیفیت، مکانیزم‌های ضد جعل هویت و به‌طورکلی ردیابی معیارهای سطح مقاله هستند. این بدان معنی است که آن‌ها معمولاً فقط برای تبلیغ کار قبل از ارسال به یک ناشر سنتی استفاده می‌شوند. SciHub نیز مقالات منتشر شده را به‌صورت رایگان در اختیار عموم قرار می‌دهد، اما به‌صورت قانونی نیست و تنها پس از آنکه ناشران هزینه خود را دریافت کرده و اثر را در قوانین سخت‌گیرانه حق تکثیر پیچیده‌اند، این کار را انجام می‌دهد. این امر شکاف مهمی را برای مقالات و داده‌های علمی قابل‌دسترسی با یک مکانیزم مشروعیت و الگوی انگیزشی داخلی باقی می‌گذارد. ابزارهای ساخت چنین سیستمی در وب ۳ وجود دارند.

تضمین بازتولیدپذیری

DeSci با استفاده از خاصیت عدم تغییر (immutability) بلاک چین، داده‌های تحقیقاتی را زمان‌بندی و ثبت کرده و بدین ترتیب شفافیت و ردیابی را تضمین می‌کند. این امر با فراهم‌آوردن یک رکورد قابل‌تأیید از فرایندهای تجربی، روش‌شناسی و نتایج، به طور قابل‌توجهی قابلیت بازتولیدپذیری را ارتقا می‌دهد. همچنین این ویژگی باعث ایجاد سوابق دائمی و غیرقابل‌تغییر می‌شود.

پلتفرم‌های دسترسی آزاد

DeSci زمینه‌ساز ایجاد پلتفرم‌های غیرمتمرکزی می‌شود که در آن‌ها دانش علمی در سطح جهانی قابل‌دسترسی است. محققان می‌توانند بدون موانع سنتی، یافته‌ها را به اشتراک بگذارند، با یکدیگر همکاری کنند و به داده‌ها دسترسی داشته باشند که این امر موجب تسهیل دسترسی آزاد به اطلاعات می‌شود.

ابتکارات تأمین مالی سریع

علوم غیرمتمرکز با بهره‌مندی از کارآمدی بلاک چین، راه‌حل‌هایی مانند کمک‌های بلاعوض سریع را برای تأمین مالی سریع طرح‌های تحقیقاتی علمی ارائه می‌دهد. این ابتکارات با هدف رفع موانع ناشی از تأخیر در تصویب گرنت‌های تحقیقاتی عمل می‌کنند.

هویت غیرمتمرکز برای پژوهشگران

DeSci استفاده از بلاک چین را برای ایجاد هویت‌های غیرمتمرکز برای پژوهشگران بررسی می‌کند. این امر انتساب ایمن و قابل‌تأیید مشارکت‌ها را تضمین کرده و در نتیجه، صداقت همکاری‌های علمی را ارتقا می‌دهد.

مالکیت و توسعه IP

مالکیت فکری (IP) یک مشکل بزرگ در علم سنتی است؛ مالکیت فکری در دانشگاه‌ها شرکت‌های زیست‌فناوری عملاً مفهومی ندارد و ارزش‌گذاری آن به طور قابل‌توجهی دشوار است. بااین‌حال، وب ۳ با استفاده از توکن‌های غیرقابل‌تعویض (NFT)، مالکیت دارایی‌های دیجیتال (مانند داده‌های علمی یا مقالات) را به شکل فوق‌العاده‌ای مدیریت می‌کند.

IP-NFTها (توکن‌های غیرقابل‌تعویض مالکیت فکری) همچنین می‌توانند به‌عنوان کلید یک مخزن داده غیرمتمرکز از آزمایش‌های تحقیقاتی در حال انجام عمل کرده و به اکوسیستم NFT و دیفای متصل شوند.

پلتفرم‌های علوم غیرمتمرکز (DeSci)

محبوبیت DeSci میان محققان و علاقه‌مندان به‌قدری زیاد بوده که تعداد زیادی پلتفرم در این زمینه به وجود آمده است. این پلتفرم‌ها عبارت‌اند از:

پلتفرم IQ.Wiki

IQ.wiki که قبلاً با نام Everipedia شناخته می‌شد، دانشنامه آنلاین مبتنی بر بلاک چین و ارزهای دیجیتال است. همان‌طور که از نامش هم پیداست، در واقع نسخه شبیه به ویکی‌پدیا در دنیای وب ۳ است. این پلتفرم شامل هزاران صفحه ویکی درباره تمام موضوعات و شاخه‌های دانش در حوزه ارزهای دیجیتال بوده و افراد را تشویق به تبادل اطلاعات و دانش در حوزه کریپتو (با حفظ مالکیت داده) می‌کند. افرادی که در این پلتفرم شرکت کنند، حق رای داشته و می‌توانند صحت اطلاعات و غلط بودن آن را مشخص کنند.

پلتفرم Molecule

Molecule پلتفرم غیرمتمرکزی برای تأمین مالی تحقیقات علمی است که به‌عنوان بازاری برای محققان جویای تأمین مالی و افراد علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تحقیقات علمی عمل می‌کند. این پلتفرم با تبدیل مالکیت فکری و توسعه آن به یک دارایی سیال و قابل‌سرمایه‌گذاری، پژوهشگران برجسته را به تأمین مالی وصل می‌کند.

پژوهشگران می‌توانند پروژه‌های تحقیقاتی خود را در بازار Molecule فهرست کنند تا با سرمایه‌گذاران بالقوه ارتباط برقرار کرده و برای پروژه خود تأمین مالی جذب کنند. جالب است بدانید که در حال حاضر، بیش از ۲۵۰ پروژه تحقیقاتی در بازار Molecule فهرست شده است.

پلتفرم OpScientia

OpScientia پلتفرم غیرمتمرکزی برای انتشار و بررسی محتواهای علمی بوده و بر روی بلاک چین اتریوم ساخته شده است. این پلتفرم بر روی شفاف‌سازی، کارآمدتر کردن و تسهیل فرآیند انتشار علمی برای محققان تمرکز دارد.

پلتفرم ResearchHub

آرمسترانگ، یکی از بنیان‌گذاران ResearchHub به‌صورت فعالانه در ترویج DeSci مشارکت دارد. او معتقد است که تحقیقات علمی برای همگان باید در دسترس باشد و لازم است که بستری مناسب برای همکاری محققان ایجاد شود. ازاین‌رو، پلتفرم ResearchHub را با همکاران خود طراحی کرده تا دانشگاهیان و افراد غیرآکادمیک را به طور یکسان تشویق به تعامل با یکدیگر به شیوه‌ای عمومی و سریع کند.

پلتفرم Fleming Protocol

پروتکل فلمینگ اکوسیستم غیرمتمرکز اکتشاف دارو و تحقیقات پزشکی است که دانشمندان، سرمایه‌گذاران و مؤسسات را به هم متصل کرده و امکان ترجمه تاثیرگذارترین تحقیقات درباره داروها و فناوری‌ها و دستگاه‌های دنیای واقعی را فراهم می‌کند.

رویکرد علوم غیرمتمرکز (DeSci) در حفاظت از دارایی‌های دیجیتال

علم غیرمتمرکز از طریق یک سری رویکردها سعی در حفاظت از دارایی‌های ارزشمند کاربران دارد؛ به‌خصوص محققان و استادانی که نیازمند بستری برای ذخیره و حفظ اصالت محتواهایشان هستند. این فناوری از طریق موارد زیر در جهت تحقق این اهداف حرکت می‌کند:

ان اف تی NFT

استفاده از حقوق تحقیقاتی به‌عنوان توکن‌های غیرقابل‌تعویض (NFT) می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا حقوق مالکیت معنوی خود را تثبیت کنند. همچنین به آن‌ها کمک می‌کند اعتبار لازم را برای کار خود دریافت کنند؛ بنابراین، مالکیت اصلی تحقیقات حفظ شده و قابل تغییر نخواهد بود.

برای نمونه، دانشمندان می‌توانند با توکنیزه‌کردن کار خود (با ذکر تاریخ انتشار) به‌عنوان یک NFT روی بلاک چین، مستقیماً از آن کسب درآمد کرده و اعتبار دریافت کنند. از این طریق، آن‌ها می‌توانند تاریخ تکمیل کار خود را تأیید کرده و اعتبار شایسته‌ای برای مشارکت‌هایشان دریافت کنند. آن‌ها حتی می‌توانند با هر بار خریداری شدن تحقیق، حق امتیاز دریافت کنند، به این معنی که پاداش‌های حاصل از تحقیق مستقیماً به کسانی که آن را انجام داده‌اند می‌رسد، نه به یک مجله.

دائو

DeSci ایجاد DAOهای اختصاص‌داده‌شده به تحقیقات علمی را تسهیل می‌کند. این سازمان‌های غیرمتمرکز بر اساس قراردادهای هوشمند عمل می‌کنند و امکان حکمرانی شفاف، تخصیص بودجه و فرایندهای تصمیم‌گیری در جامعه علمی را فراهم می‌کنند.

فضای غیرمتمرکز برای ذخیره‌سازی دیتا

همه ما می‌دانیم که داده‌های امروزی ممکن است در آینده با تحریف یا تغییر مواجه شوند. همان‌طور که منبع اصلی برخی از داده‌های پیشین در دسترس نیست، این احتمال وجود دارد که مالکیت داده‌ها یا حتی خود داده‌ها نابود شده یا تغییر پیدا کنند. اینجاست که علوم غیرمتمرکز برجسته می‌شود.

DeSci با ایجاد بستری غیرمتمرکز امکان ذخیره و تکثیر ایمن داده‌های حساس توسط طرف‌های قابل‌اعتماد را فراهم می‌کند و بدین ترتیب موجب افزونگی، مقاومت در برابر سانسور، بازتولید نتایج و حتی توانایی همکاری چندین طرف و افزودن داده‌های جدید به مجموعه‌داده‌ها می‌شود. در واقع، همه داده‌ها به‌درستی ثبت شده و امکان تغییر داده یا مالکیت آن وجود ندارد.

گفتار پایانی

اهمیت تاثیر انقلابی DeSci و وب ۳ قابل اغراق نیست. DeSci، از بازتعریف شیوه تأمین مالی تحقیقات تا متحول ساختن مدل‌های نشر و تضمین مالکیت شفاف دارایی‌های فکری، به‌عنوان الهام‌بخش نوآوری ظهور می‌کند.

روحیه همکاری و تمرکززدایی که DeSci از آن حمایت می‌کند، با اصول وب ۳ همسو است و نشان‌دهنده خروج از محدودیت‌های سنتی است. با نگاه به آینده، ادغام فناوری‌های وب ۳ در تلاش‌های علمی، نوید چشم‌انداز علمیِ دردسترس‌تر، فراگیرتر و مبتنی بر جامعه را می‌دهد.