صرافی غیرمتمرکز یا دکس (DEX)، پلتفرم معاملاتی است که به کاربران امکان می‌دهد ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به واسطه و به صورت همتا به همتا (peer-to-peer) مبادله کنند.
صرافی غیرمتمرکز یا دکس (Decentralized Exchange یا DEX) بازار همتا به همتایی است که در آن تریدرهای ارزهای دیجیتال به صورت مستقیم و بدون واگذاری مدیریت، وجوه خود بهواسطه یا سوم شخص، معامله انجام می‌دهند. این تراکنش‌ها از طریق استفاده از توافق‌نامه‌های خوداجرا یا همان قراردادهای هوشمند تسهیل می‌شوند. DEXها برای حذف الزام وجود هر مرجعی برای نظارت و مجوز دادن به معاملات انجام شده در یک صرافی خاص، ایجاد شدند. صرافی‌های غیرمتمرکز امکان معاملات همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را فراهم می‌کنند؛ که این معاملات هم به بازاری اطلاق می‌شود که خریداران و فروشندگان ارزهای دیجیتال را بدون واسطه به هم مرتبط می‌کند. در این نوع از معاملات، کاربران کنترل کلیدهای خصوصی کیف پول خود را خودشان در اختیار دارند.
کلید خصوصی هم نوعی رمزگذاری پیشرفته است که کاربران را قادر می‌سازد با استفاده از آن به ارزهای دیجیتال خود دسترسی داشته باشند. کاربران می‌توانند بلافاصله پس از ورود به صرافی غیرمتمرکز یا همان DEX با کلید خصوصی خود به موجودی ارزهای دیجیتالشان دسترسی پیدا کنند. آن‌ها در این روش نیازی به ارسال اطلاعات شخصی مانند نام و آدرس ندارند. بنابراین به راحتی می‌توانند حریم خصوصی خود را حفظ کنند. این نوع نوآوری‌ها مشکلات مربوط به نقدینگی را حل کرده و به جذب کاربران و رشد آن‌ها در فضای مالی غیرمتمرکز (DeFi) کمک می‌کنند.
صرافی غیرمتمرکز یا دکس چیست؟
در این قسمت قصد داریم تعریف صرافی غیرمتمرکز را در کنار صرافی متمرکز به شما ارائه دهیم. به طوری که به راحتی بتوانید صرافی‌های غیرمتمرکز را با صرافی‌های متمرکز مقایسه کنید.
صرافی غیرمتمرکز بر قراردادهای هوشمند تکیه می‌کند تا به تریدرها اجازه دهند بدون واسطه، سفارش‌ها را به مرحله اجرا درآورند. اما صرافی متمرکز توسط سازمانی متمرکز مانند بانک مدیریت می‌شوند که در نهایت به دنبال خدمات مالی که ارائه می‌دهند به دنبال کسب سود هستند. اکثر معاملات در بازار ارزهای دیجیتال در صرافی‌های متمرکز صورت می‌گیرد، زیرا آن‌ها نهادهای تنظیم‌شده‌ای هستند که وجوه کاربران را نگهبانی می‌کنند و پلتفرم‌هایی با کاربری آسان را برای افراد مبتدی در این زمینه ارائه می‌دهند. برخی از صرافی‌های متمرکز حتی دارایی‌های سپرده شده را بیمه می‌کنند.
خدمات ارائه شده توسط یک صرافی متمرکز را می‌توان با خدمات ارائه شده توسط یک بانک مقایسه کرد. بانک وجوه مشتریان خود را ایمن نگه می‌دارد و خدمات امنیتی و نظارتی را ارائه می‌کند که افراد نمی‌توانند به طور مستقل آن‌ها را انجام دهند. این نوع صرافی‌ها همچنین نقل و انتقالات وجوه را آسان‌تر می‌کنند. در مقابل، صرافی‌های غیرمتمرکز به کاربران اجازه می‌دهند تا با تعامل با قراردادهای هوشمند در پلتفرم معاملاتی به طور مستقیم از طریق کیف پول خود معامله کنند. در صرافی غیرمتمرکز تریدر از وجوه خود محافظت می‌کنند و در صورت مرتکب اشتباهاتی مانند گم کردن کلید خصوصی یا ارسال وجوه به آدرس‌های اشتباه، خود تریدرها مسئول اشتباهات خود و در نتیجه از دست دادن دارایی‌ها هستند.
صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) چگونه کار می‌کنند؟
از آن جایی که صرافی‌های غیرمتمرکز روی شبکه‌های بلاک چین ساخته می‌شوند، پس از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند. کاربران در این نوع صرافی‌ها نگهبان وجوه خود هستند. همچنین انجام هر معامله با کارمزد معامله همراه است؛ در اصل تریدرها برای استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز با قراردادهای هوشمند در بلاک چین تعامل دارند. صرافی‌های غیرمتمرکز دارای سه نوع اصلی هستند:
- Automated Market Makers (AMMs)
- Order Book DEXs
- DEX Aggregators
هر سه این‌ها به کاربران اجازه می‌دهند تا از طریق قراردادهای هوشمند خود به صورت مستقیم با یکدیگر به معامله بپردازند. اولین صرافی‌های غیرمتمرکز از همان نوع دفترچه‌های سفارش، مشابه صرافی‌های متمرکز استفاده می‌کردند.
سیستم بازارسازهای خودکار یا (AMMs)
سیستم بازارسازهای خودکار (AMM) بر قراردادهای هوشمند متکی است و برای حل مشکل نقدینگی ایجاد شد. ایجاد این صرافی‌ها تا حدی از مقاله ویتالیک بوترین، از بنیانگذاران اتریوم در مورد صرافی‌های غیرمتمرکز نشات گرفته است که نحوه انجام معاملات در بلاک چین با استفاده از قراردادهای دارای توکن را شرح می‌دهد. این AMMها به خدمات مبتنی بر بلاک چین متکی هستند که اطلاعاتی را از صرافی‌ها و دیگر پلتفرم‌ها برای تعیین قیمت دارایی‌های معامله شده به نام اوراکل‌های بلاک چین ارائه می‌دهند. قراردادهای هوشمند این صرافی‌های غیرمتمرکز به‌جای تطبیق سفارش‌های خریدوفروش، از مجموعه‌های دارایی‌های از پیش تأمین‌شده به نام استخر نقدینگی استفاده می‌کنند.
استخرها توسط کاربران دیگری تامین می‌شوند که پس از آن مستحق دریافت کارمزد تراکنش‌هایی هستند که پروتکل برای اجرای معاملات روی آن جفت ارزها دریافت می‌کند. این ارائه دهندگان نقدینگی باید ارزشی معادل از هر دارایی را در جفت معاملاتی سپرده‌گذاری کنند تا سود دارایی‌های ارز دیجیتال خود را به دست آورند. استفاده از استخرهای نقدینگی به تریدرها اجازه می‌دهد تا سفارش‌ها را اجرا کنند.
اما در نظر داشته باشید که ارائه‌دهندگان نقدینگی با ریسک‌های مختلفی از جمله زیان دائمی روبه‌رو هستند که نتیجه مستقیم سپرده‌گذاری دو دارایی برای یک جفت معاملاتی خاص است. زمانی که یکی از این دارایی‌ها نوسانات بیشتری نسبت به دیگری داشته باشد معاملات در بورس می‌تواند مقدار یک دارایی را در استخر نقدینگی کاهش دهد. اگر قیمت دارایی با نوسان بالا افزایش یابد در حالی که مقدار نقدینگی نگهداری شده توسط ارائه دهندگان کاهش می‌یابد، ارائه دهندگان نقدینگی متحمل زیان دائمی می‌شوند. زیان ناپایدار است زیرا قیمت دارایی همچنان می‌تواند به سمت بالا حرکت کند و معاملات در بورس می‌تواند نسبت جفت را متعادل کند. نسبت جفت، نسبت هر دارایی نگهداری شده در استخر نقدینگی را توصیف می‌کند. علاوه بر این کارمزدهای جمع‌آوری‌شده از معاملات نیز می‌تواند زیان را در طول زمان جبران کند.
Order Book DEXs یا دفترچه‌های سفارش DEX
Order Book DEXs، سوابق تمام سفارش‌های باز برای خرید و فروش دارایی‌ها را برای جفت دارایی‌های خاص جمع‌آوری می‌کنند. سفارش‌های خرید نشان می‌دهد که تریدری مایل به خرید یا پیشنهاد برای یک دارایی با قیمتی خاص است؛ در حالی که سفارش‌های فروش نشان دهنده این است که یک معامله‌گر آماده است تا قیمت خاصی را برای دارایی مورد بررسی بفروشد یا درخواست آن را داشته باشد. اختلاف بین این قیمت‌ها عمق Order Book DEXs و قیمت بازار در بورس را تعیین می‌کند. Order Book DEXs دارای دو نوع هستند. دکس‌های سفارشی روی زنجیره بلاک چین و دکس‌های سفارشی خارج از زنجیره بلاک چین.
DEX Aggregators یا تجمیع کننده‌های DEX
تجمیع کنندگان DEX از چندین پروتکل و مکانیسم مختلف برای حل مشکلات مرتبط با نقدینگی استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها اساسا نقدینگی را از چندین DEX جمع‌آوری می‌کنند تا لغزش در سفارش‌های بزرگ را به حداقل برسانند. کارمزدها را به حداقل رسانده و همچنین بهترین قیمت ممکن را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به تریدرها ارائه دهند. محافظت از کاربران در برابر اثر قیمت‌گذاری و کاهش احتمال تراکنش‌های ناموفق دو هدف مهم دیگر تجمیع کننده‌های DEX است. برخی از تجمیع‌کنندگان DEX نیز از نقدینگی پلتفرم‌های متمرکز استفاده می‌کنند تا تجربه بهتری را به کاربران ارائه دهند، در حالی که با استفاده از یکپارچگی با صرافی‌های متمرکز خاص غیرقانونی باقی می‌مانند.
نحوه استفاده از صرافی غیرمتمرکز
استفاده از یک صرافی غیرمتمرکز فرآیند ثبت‌نام ندارد؛ زیرا برای تعامل با این پلتفرم‌ها حتی به آدرس ایمیل هم نیای نیست. در عوض تریدرها به کیف پولی سازگار با قراردادهای هوشمند در شبکه صرافی نیاز دارند. هر کسی که تلفن هوشمند و اتصال به اینترنت داشته باشد می‌تواند از خدمات مالی ارائه شده توسط DEX بهره‌مند شود.
برای استفاده از DEX ها، اولین قدم این است که کاربر تصمیم بگیرد قصد استفاده از کدام شبکه را دارد زیرا برای هر معامله می‌بایست کارمزد تراکنش بپردازد. مورد بعدی این است که کیف پولی سازگار با شبکه انتخاب و آن را با توکن اصلی آن تامین کند. توکن بومی رمزارزی است که برای پرداخت هزینه تراکنش در یک شبکه خاص استفاده می‌شود. برنامه‌های افزودنی کیف پول که به کاربران اجازه می‌دهد مستقیماً در مرورگرهای خود به وجوه خود دسترسی داشته باشند، تعامل با برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) را آسان می‌کند. این برنامه‌ها مانند هر برنامه دیگری نصب می‌شوند و از کاربران می‌خواهند که کیف پول موجود خود را از طریق عبارت Seed یا کلید خصوصی وارد کنند یا یک کیف جدید ایجاد نمایند.
این کیف پول‌ها همچنین ممکن است دارای برنامه‌های کاربردی تلفن همراه باشند تا تریدرها بتوانند از پروتکل‌های DeFi استفاده کنند، زیرا آن‌ها با مرورگرهای داخلی آماده تعامل با شبکه‌های قرارداد هوشمند هستند. کاربران می‌توانند با وارد کردن از یکی به دیگری کیف پول‌ها را بین دستگاه‌ها همگام کنند. پس از انتخاب یک کیف پول باید با توکن‌هایی که برای پرداخت هزینه تراکنش در شبکه انتخابی استفاده می‌شود، سرمایه‌گذاری شود. این توکن‌ها باید در صرافی‌های متمرکز خریداری شوند و به راحتی قابل شناسایی هستند.
مزایای استفاده از صرافی غیرمتمرکز چیست؟
معامله در صرافی‌های غیرمتمرکز به خصوص اگر کارمزد تراکنش‌های شبکه در هنگام انجام معاملات بالا باشد، می‌تواند گران باشد. با وجود این استفاده از پلتفرم‌های DEX مزایای بی‌شماری دارد.
- در دسترس بودن رمز
صرافی‌های متمرکز باید به صورت جداگانه توکن‌ها را بررسی کنند و قبل از فهرست کردن، از مطابقت آن‌ها با مقررات محلی اطمینان حاصل کنند. اما صرافی‌های غیرمتمرکز می‌توانند شامل هر توکنی باشند که روی بلاک چین ساخته شده است. به این معنی که پروژه‌های جدید احتمالاً قبل از در دسترس قرار گرفتن در همتایان متمرکز خود، در این صرافی‌ها فهرست می‌شوند. به عبارت دیگر تریدرها می‌توانند در اولین فرصت ممکن در پروژه‌ها وارد شوند.
- ناشناس بودن
هنگامی که کاربران یک ارز دیجیتال را با رمزارز دیگری مبادله می‌کنند، ناشناس بودن آن‌ها در صرافی غیرمتمرکز حفظ می‌شود. در این نوع از صرافی‌ها برخلاف صرافی‌های متمرکز، کاربران نیازی به گذراندن فرآیند شناسایی استاندارد (KYC) ندارند. (فرآیندهای KYC شامل جمع آوری اطلاعات شخصی معامله‌گران از جمله نام قانونی کامل آن‌ها و تصویری از مدرک شناسایی صادر شده توسط دولت است.) در نتیجه صرافی‌های غیرمتمرکز تعداد زیادی از افرادی را که مایل به شناسایی نیستند و ترجیح می‌دهند معاملات خود را به صورت ناشناس انجام دهند، جذب می‌کنند.
- کاهش خطرات امنیتی
کاربران باتجربه ارزهای دیجیتال که سرمایه خود را در صرافی غیرمتمرکز مبادله می‌کنند در معرض خطر هک شدن کمتری قرار دارند، زیرا این صرافی‌ها وجوه را کنترل نمی‌کنند. در این جا تریدرها از وجوه خود محافظت می‌کنند. اگر پلتفرم هک شود تنها ارائه دهندگان نقدینگی ممکن است در خطر باشند.
- کاهش ریسک طرف مقابل
ریسک طرف مقابل زمانی اتفاق می‌افتد که طرف دیگر درگیر در معامله، بخشی از معامله را انجام ندهد و تعهدات قراردادی خود را نپذیرد. از آن جایی که صرافی‌های غیرمتمرکز بدون واسطه و مبتنی بر قراردادهای هوشمند هستند، این ریسک از بین می‌رود. برای اطمینان از اینکه هیچ خطر دیگری در هنگام استفاده از DEX ایجاد نمی‌شود، کاربران می‌توانند به سرعت جست‌وجوی وب انجام دهند تا دریابند آیا قراردادهای هوشمند صرافی حسابرسی شده‌اند یا خیر. حتی می‌توانند بر اساس تجربه تریدرهای دیگر تصمیم بگیرند.
معایب استفاده از صرافی غیرمتمرکز چیست؟
علی رغم مزایای فوق معایب مختلفی در صرافی‌های غیرمتمرکز وجود دارد. فقدان دانش فنی مورد نیاز برای تعامل با این صرافی‌ها، میزان آسیب‌پذیری قراردادهای هوشمند و لیست‌های توکن بررسی نشده از جمله معایب استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز است.
- نیاز به دانش در رابطه با استفاده از صرافی غیرمتمرکز
DEXها با استفاده از کیف پول‌های رمزنگاری شده قابل دسترسی هستند که می‌توانند با قراردادهای هوشمند تعامل داشته باشند. کاربران نه تنها باید نحوه استفاده از این کیف پول‌ها را بدانند بلکه باید مفاهیم مرتبط با امنیت ایمن نگه داشتن وجوه خود را نیز درک کنند. این کیف پول‌ها باید با توکن‌های مناسب برای هر شبکه تامین شوند. بدون توکن اصلی شبکه، سایر وجوه ممکن است قفل شوند یا به عبارتی قابل انتقال نباشند، زیرا تریدر نمی‌تواند هزینه مورد نیاز برای انتقال آن‌ها را بپردازد. پس برای انتخاب کیف پول و تامین مالی آن با توکن‌های صحیح، دانش خاصی لازم است. بدون دانش خاص، تریدرها می‌توانند اشتباهات مختلفی را مرتکب شوند که ممکن است منجر به از دست دادن سرمایه گردد. برداشت کوین‌ها و واریز آن به شبکه اشتباه، پرداخت بیش از حد کارمزد تراکنش‌ها تنها دو نمونه از مواردی است که کاربر می‌تواند در زمان استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز اشتباه کند.
- آسیب‌پذیری قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند در بلاک چین‌هایی مانند اتریوم در دسترس عموم هستند و هر کسی می‌تواند کد خود را بررسی کند. علاوه بر این قراردادهای هوشمند صرافی غیرمتمرکز بزرگ توسط شرکت‌های معتبر حسابرسی می‌شوند که به امنیت کد کمک می‌کند. اما به هر حال باگ‌های قابل بهره‌برداری همچنان می‌توانند ممیزی‌های گذشته و سایر بررسی‌های کد را از بین ببرند.
- لیست‌های توکن بررسی نشده
هر کسی می‌تواند یک توکن جدید را در یک صرافی غیرمتمرکز فهرست کند و با جفت کردن آن با کوین‌های دیگر، نقدینگی را فراهم کند. این امر می‌تواند سرمایه‌گذاران را مستعد کلاهبرداری‌هایی کند که باعث می‌شود آن‌ها باور کنند که یک توکن متفاوت می‌خرند. پس قبل از خرید هر کوینی، معامله‌گران می‌توانند با مطالعه مقاله سفید آن کوین، پیوستن به جامعه آن در رسانه‌های اجتماعی و جست‌وجوی ممیزی‌های احتمالی در پروژه تا حد امکان اطلاعات بیشتری در مورد یک توکن به دست آورند. این نوع دقت به جلوگیری از کلاهبرداری‌های رایج که در آن عوامل مخرب از کاربران بی‌خبر سوء استفاده می‌کنند، کمک می‌کند.
گفتار پایانی
صرافی غیرمتمرکز بر قراردادهای هوشمند تکیه دارد تا به تریدرها اجازه دهد بدون هیچ واسطه‌ای سفارش‌های خرید و فروش خود را به مرحله اجرا درآورند. همچنین به کاربران اجازه می‌دهند تا با تعامل با قراردادهای هوشمند در پلتفرم معاملاتی به طور مستقیم از طریق کیف پول خود معامله کنند. در صرافی غیرمتمرکز، تریدرها از وجوه خود محافظت می‌کنند و در صورت مرتکب اشتباهاتی مانند گم کردن کلید خصوصی یا ارسال وجوه به آدرس‌های اشتباه، خود تریدرها مسئول اشتباهات خود و در نتیجه از دست دادن دارایی‌ها هستند.
امروزه صرافی غیرمتمرکز به کاربران این امکان را می‌دهد که وجوهی را قرض کنند تا از موقعیت‌های خود استفاده کرده یا وجوهی را قرض دهند تا به طور منفعلانه سود کسب کنند یا نقدینگی برای جمع‌آوری کارمزدهای معاملاتی را فراهم نمایند. از آن جایی که این پلتفرم‌ها بر اساس قراردادهای هوشمند خوداجرا ساخته شده‌اند، ممکن است در آینده موارد استفاده بیشتری در رابطه با آن‌ها ایجاد شود.
سوالات متداول
- ویژگی‌های معامله در صرافی غیرمتمرکز چیست؟
انجام معامله در صرافی غیر متمرکز (DEX) دارای کارمزد معامله پایین است. معاملات به صورت ناشناس انجام می‌شود. قبل از انجام معامله در آن نیازی به انتقال دارایی به کیف پول صرافی نیست. سرعت انتقال وجوه در آن‌ها پایین است.
- چند نمونه صرافی غیرمتمرکز را نام ببرید؟
صرافی Binance DEX، صرافی Uniswap، صرافی IDEX، Kyberswap، Waves، Bisq، 1inch، Bancor، Balancer و OpenLedger از صرافی‌های غیرمتمرکز هستند.
- چرا از صرافی غیرمتمرکز استفاده کنیم؟
صرافی غیرمتمرکز اخیرا پیشرفت قابل توجهی داشته است، سهولت در استفاده از آن‌ها و خدمات سفارشی‌سازی شده مورد استقبال بسیاری از کاربران در حوزه معاملات رمزارزها قرار گرفته است. از طرفی هک‌های صورت گرفته در صرافی‌های متمرکز نیز باعث شده تا کاربران راه حل‌های ارائه شده توسط صرافی‌های غیرمتمرکز را بهتر و بیشتر درک کنند.
