اگر به دنیای بلاکچین علاقه‌مند شدید و شروع به مطالعه در این تکنولوژی کرده‌اید، حتما اصطلاح فورک (Fork) به گوشتان خورده و اولین سوالی که به ذهنتان خطور کرده این است که فورک یعنی چه و وقتی می‌شنویم «یک شبکه بلاکچین اقدام به انجام فورک کرده است» یا «در فلان تاریخ مشخص شبکه بیت کوین فورک خود را پیاده‌سازی خواهد کرد»، دقیقا قرار است چه اتفاقی بیفتد و چه تغییری در شبکه ایجاد خواهد شد. در این مقاله قصد داریم به طور کامل به مفهوم فورک بپردازیم و با دو نوع اصلی آن یعنی هارد فورک و سافت فورک آشنا شویم و ببینیم آیا این تغییر در یک شبکه بلاکچینی، چه تاثیری بر ارز دیجیتال مبتنی‌بر آن شبکه دارد.
فورک چیست؟
به طور کلی فورک به هرگونه تغییر یا انشعاب روی کد منبع یک نرم‌افزار گفته می‌شود. در شبکه‌های بلاکچینی این تغییرات می‌توانند برای بهبود عملکرد، افزایش امنیت یا ایجاد یک مسیر جدید برای ساخت یک بلاکچین جدید ایجاد شوند. به بیان ساده، فورک ها معمولا زمانی رخ می‌دهند که یک بلاکچین از مسیر خود خارج شده باشد یا آپدیت از پیش تعیین شده‌ای در راه باشد. در هر دو حالت ما بعد از فورک، شاهد نسخه‌ی جدیدی از بلاکچین هستیم که گاهی بعضی از ویژگی‌های شبکه قبلی را با خود به همراه ندارد و ویژگی‌های جدیدی به آن افزوده شده است.
در دنیای فناوری بلاکچین، ما با یک سری نرم‌افزار و پلتفرم متن باز مواجه هستیم که اساسا با نرم‌افزارهای دیگری که روی موبایل یا لپتاپ خود داریم، تفاوت‌های بنیادی دارد. نرم‌افزارهایی که انحصاری و برای شرکت یا نهادهای مشخصی هستند، کد منبع نرم‌افزار خود را فقط برای توسعه‌دهندگان همان شرکت قابل دسترس می‌کنند و هر تغییری مانند آپدیت نرم افزار، اضافه یا کم شدن یک ویژگی خاص و به طور خلاصه تصمیم‌گیری برای روند و ادامه حیات اپلیکیشن کاملا زیر نظر کمپانی و سازنده‌ی آن است. اما در یک شبکه بلاکچینی مانند بیت کوین که اولین شبکه بلاکچینی نیز محسوب می‌شود، ما با یک پلتفرم متن‌باز سروکار داریم که نهاد یا شرکت خاصی آن را کنترل نمی‌کند. بنابراین این مدل شبکه‌ها باید مکانیسم متفاوتی برای پیشبرد شبکه و اعمال تغییرات روی آن داشته باشند که این راهکار همان فورک است.
با همین منطق یک شبکه بلاکچینی کد منبع خود را به صورت متن‌باز در اختیار همه قرار می‌دهد تا هرکسی که روی آن شبکه فعالیتی انجام می‌دهد، بتواند نقشی در اعمال تغییرات و تصمیم‌گیری برای شبکه داشته باشد.
اما این افراد دقیقا چه کسانی هستند؟ آیا هر کسی می‌تواند در تصمیم‌گیری برای شبکه اعمال نظر کند؟ بیایید برای توضیح به سراغ معروف‌ترین شبکه بلاکچین دنیا یعنی بیت کوین می‌رویم. بعد از یادگیری مفهوم فورک در شبکه بیت کوین، فهم این اصطلاح در سایر شبکه‌های بلاکچین مانند اتریوم و سایر آنها کار راحت‌تری خواهد بود.
افراد تصمیم‌گیرنده در بلاکچین بیت کوین، دو دسته توسعه‌دهندگان اصلی و ماینرها یا همان فول نودها (Full Node) هستند که با توجه به مدل حاکمیت شبکه بلاکچین، برای انجام یک هارد فورک یا سافت فورک تصمیم می‌گیرند. این افراد به طور دلخواه و با انتخاب خود شروع به فعالیت روی شبکه بیت کوین می‌کنند و علاوه بر نقش‌های مشخصی که دارند، در اعمال فورک نیز نقش مهمی دارند. حالا با این پیش زمینه می‌توانیم به مفهوم فورک برگردیم و آن را باز کنیم.
انواع فورک
فورک‌ها می‌توانند انواع متفاوتی داشته باشند و این تنوع به نوع تغییرات ایجاد شده در کد منبع و حجم آنها بستگی دارد. در ادامه با مفهوم هاردفورک و سافت‌فورک و تفاوت این دو آشنا خواهیم شد.
هارد فورک (Hard Fork)
هارد فورک یک تغییر اساسی در قوانین یک بلاکچین است که با نسخه‌های قبلی سازگار نیست. در این حالت، تمامی نودهای (Nodes) شبکه باید نرم‌افزار خود را بهروزرسانی کنند تا بتوانند همچنان به فعالیت روی شبکه ادامه دهند. ممکن است در روند تصمیم گیری و رای گیری برای انجام یک هارد فورک، تمام تصمیم گیرندگان اتفاق نظر نداشته باشند، در این صورت اگر برخی از کاربران یا نودها این تغییرات را نپذیرند، بلاکچین به دو شاخه کاملا مجزا تقسیم می‌شوند و این بدین معنی است که یک ارز دیجیتال جدید ایجاد می‌شود که روند کاملا مستقل و جداگانه‌ای نسبت به شبکه قبلی خواهد داشت.
ویژگی‌های هارد فورک:
- ناسازگار با نسخه‌های قبلی
- ایجاد زنجیره جدید در صورت عدم پذیرش توسط کل شبکه
- معمولا منجر به ایجاد یک ارز دیجیتال جدید می‌شود.
دامیننس ۱۷ رو همین حالا بخون.
سافت فورک (Soft Fork)
سافت فورک بر خلاف هارد فورک نوعی تغییر در بلاکچین است که همچنان با نسخه‌های قبلی سازگار باقی می‌ماند. این به این معناست که نودهایی که نرم‌افزار خود را بهروزرسانی نکرده‌اند، همچنان می‌توانند در شبکه مشارکت داشته باشند. سافت فورک‌ها معمولا برای بهبود امنیت یا افزایش مقیاس پذیری شبکه به کار می‌رود.
ویژگی‌های سافت فورک:
- سازگار با نسخه‌های قبلی
- نیاز به پذیرش اکثریت نودهای شبکه
- عدم ایجاد زنجیره جدید
مقایسه هارد فورک و سافت فورک
| ویژگی | هارد فورک | سافت فورک |
| سازگاری | ناسازگار با نسخه های قبلی | سازگار با نسخه‌های قبلی |
| ایجاد زنجیره جدید | بله، در صورت عدم پذیرش توسط کل شبکه | معمولا خیر |
| نیاز به آپدیت | بله | خیر |
| تاثیر بر روی ارز دیجیتال آن شبکه | ممکن است یک ارز دیجیتال جدید ایجاد شود | ارز دیجیتال جدید ایجاد نمی‌شود |
معروف‌ترین فورک ها کدامند؟
بعد از آشنایی با مفهوم فورک متوجه شدیم که فورک ها نقش حیاتی برای بلاکچین‌ها دارند و می‌توانند علاوه بر کمک به بهبود عملکرد و امنیت، بر سرنوشت آن شبکه نیز تاثیر داشته باشند. از زمان پیدایش اولین بلاکچین، یعنی شبکه بیت‌کوین، شاهد فورک‌های زیادی از این شبکه و بعدها فورک‌های دیگری روی شبکه های دیگر بودیم. در ادامه مروری خواهیم داشت روی معروف‌ترین فورک‌های تاریخ تکنولوژی بلاکچین که تاثیرات مهمی روی این صنعت تا به امروز داشتند.
بیت کوین کش (Bitcoin Cash)
شبکه بیت کوین از زمان شروع فعالیت خود شاهد فورک‌های زیادی بود که بعضی از آنها همچنان به فعالیت خود به عنوان یک ارز دیجیتال مستقل ادامه می‌دهند. طبق آماری که پایان سال ۲۰۲۳ از فورک‌های فعال بیت کوین اعلام شد، بیش از ۷۰ فورک بیت کوین در بازار ارزهای دیجیتال در حال فعالیت هستند. اما بیت کوین کش یکی از معروف‌ترین هارد فورک‌های بیت‌کوین است که در سال ۲۰۱۷ توسط یکی از توسعه‌دهندگان قدیمی بیت کوین به نام راجر ور(Roger Ver) ایجاد شد. این فورک با هدف افزایش اندازه بلاک‌‌ها و بهبود مقیاسپذیری شبکه بیت کوین انجام شد و تا همین امروز علاقه‌مندان خاص خود را دارد.
اتریوم کلاسیک (Ethereum Classic)
این فورک که شاید یکی از جنجالی‌ترین فورک‌های تاریخ تکنولوژی بلاکچین باشد، پس از هک دائو شبکه اتریوم در سال ۲۰۱۶ ایجاد شد و در پی آن بسیاری از توسعه‌هندگان این شبکه تصمیم گرفتند همچنان روی نسخه قدیمی بمانند و بدین ترتیب نام خود را اتریوم کلاسیک گذاشتند و شبکه جدید با نام اتریوم که امروزه آن را میشناسیم به وجود آمد. این فورک باعث تقسیم جامعه توسعه‌دهندگان اتریوم به دو بخش شد که البته بعد از گذشت ۸ سال از این فورک، امروزه این ارز دیجیتال و شبکه آن مانند بسیار دیگری از فورک‌های بیت کوین که در شروع فعالیت سروصدای زیادی داشتند، به مرور زمان جایگاه خود را از دست دادند و سهم کمی در بازار ارز دیجیتال را به خود اختصاص داده‌اند.
لایت کوین (Litecoin)
لایت کوین یکی از اولین فورک‌های بیت‌کوین است که با هدف کاهش زمان تایید تراکنش‌ها و بهبود عملکرد شبکه ایجاد شد. این شبکه که در سال ۲۰۱۱ توسط چارلی لی (Charlie Lee) شروع به فعالیت کرد، با هدف ارتقای مکانیسم‌های عملکردی شبکه بیت‌کوین ایجاد شد و بسیاری تا امروز بر این باورند این شبکه نقش یک موش آزمایشگاهی برای شبکه بیت‌کوین را ایفا می‌کند و هر تغییری قبل از اینکه روی شبکه بیت‌کوین پیاده شود، ابتدا روی لایت کوین تست می‌شود.
چرا فورک ارز دیجیتال اتفاق می‌افتد؟
فورک‌ها از ویژگی‌های بنیادی یک شبکه بلاکچینی هستند و حیات و ادامه یک شبکه به دلایل زیادی به فورک‌ها وابسته است. مهم‌ترین دلایلی که باعث ایجاد یک فورک روی شبکه بلاکچین می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حل مشکلات فنی (مانند مقیاسپذیری و امنیت)
- ایجاد نوآوری و ویژگی‌های جدید (مانند اضافه شدن ویژگی NFT در یک شبکه)
- اختلافات در جامعه توسعه‌دهندگان و ماینرها (مانند تغییر در مدل حاکمیت و تصمیم‌گیری شبکه)
- تاثیر سیاست‌های اقتصادی و فنی (مانند تغییر در میزان عرضه کل توکن یا نحوه استخراج آن)
مراحل ایجاد یک فورک
اگر دلیل رخ دادن یک فورک وقوع هک یا نیاز به تغییر اضطراری روی یک شبکه بلاکچین نباشد، معمولا قبل از وقوع، جزئیات آن مانند اینکه به طور کلی چه تغییراتی را شامل می‌شود، در چه تاریخی رخ می‌دهد، هارد فورک خواهد بود یا سافت فورک و چه تاثیری روی ارز دیجیتال آن شبکه و سایر توکن‌ها خواهد داشت، در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
بنابراین روند ایجاد یک فورک، شامل مراحل مشخصی است که باید طی شود تا در نهایت یک فورک روی شبکه بلاکچین پیاده شود. این مراحل به طور کلی به صورت زیر است:
۱. برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری
ابتدا باید دلایل ایجاد فورک مشخص شود و برنامه‌ریزی برای اجرای آن توسط تیم توسعه‌دهندگان اصلی انجام شود.
۲. توسعه و پیاده‌سازی کد
در این مرحله، تغییراتی که در مرحله اول نهایی شده است توسط توسعه‌دهندگان در کد بلاکچین اعمال می‌شود.
۳. بهروزرسانی فول نودها و شبکه
نودهای شبکه باید نرم‌افزار خود را مطابق با تغییرات جدید بهروزرسانی کنند.
۴. به روز‌رسانی نودهای سبک‌تر و سایر رابط‌های کاربری
در نهایت تمام نودهای سبک‌تر مانند صرافی و کیف پول‌ها و دسترسی کاربران نیز باید مطابق با تغییرات جدید نسخه خود را بهروزرسانی کنند.
پیامدهای فورک برای یک شبکه بلاکچین چیست؟
همانطور که گفتیم در صورت ایجاد هارد فورک، زنجیره جدیدی ایجاد می‌شود و این موضوع ممکن است توکن‌های جدیدی را به کاربران اختصاص دهد. تیم توسعه‌دهنده یک بلاکچین حتما باید قبل از پیاده‌سازی نهایی فورک، این موضوع را بررسی و از این مخاطرات آگاهی داشته باشند.
موضوع نگران‌کننده دیگر در یک فورک، عدم توافق همه فول نودها روی یک فورک است که این موضوع می‌تواند به ایجاد یک زنجیره جدید و دو شاخه شدن بلاکچین منجر شود. از مهم‌ترین عواقب این اتفاق، جدا شدن کامیونیتی یک ارز و دو دستگی در بین افراد و کاربران است که همین امر می‌تواند روی ارزش ارز دیجیتال شبکه، قدرت و نفوذ شبکه، سوءاستفاده رقبا از این فرصت و جذب مخالفان به شبکه خود منجر شود.
فورک‌ها چه تاثیری بر بازار ارزهای دیجیتال دارند؟
وقتی یک فورک روی بلاکچین یک ارز دیجیتال رخ می‌دهد، تغییرات و تاثیراتی روی ارز آن شبکه و سایر توکن‌های سوار بر آن شبکه نیز خواهد داشت که گاهی این تغییرات اثرات مثبت و گاهی اثر منفی دارند. برای مثال آپدیت سگویت در سال ۲۰۱۷ که سافت‌فورک بیت کوین محسوب می‌شود، با افزایش قیمت کوین بیت کوین همراه بود.
در مقابل فورک‌هایی که به دلیل مشکلات امنیتی یا هک شدن شبکه بلاکچین رخ می‌دهند، اغلب کاهش ارزش و قیمت ارز دیجیتال آن شبکه راه همراه دارد که منجر به عقب افتادن از رقبا و از دست دادن جایگاه در بازار می‌شود. بنابراین فورک ها می‌توانند بر قیمت ارزهای دیجیتال تاثیرگذار باشند که گاهی اوقات می‌توان از این فرصت برای سرمایه‌گذاری استفاده کرد.
فرصت‌های سرمایه گذاری
سرمایه‌گذاران بازار ارزهای دیجیتال می‌توانند از فورک ها برای دریافت توکن‌های جدید و افزایش دارایی‌های خود استفاده کنند. بسیاری از فورک‌های شبکه‌های مطرح مانند بیت کوین و اتریوم که تاریخ از قبل اعلام شده‌ایی دارند، چون بر اساس داده‌های تاریخی اغلب با افزایش قیمت کوین آن شبکه همراه بودند، می‌توانند فرصت مناسبی باشند که قبل از ایجاد فورک ارز آن شبکه را خرید و مدت کوتاهی بعد از پیاده‌سازی فورک و افزایش قیمت، سود قابل قبولی دریافت کرد.
علاوه بر این موضوع، بسیاری از شبکه های مبتنی بر بلاکچین اتریوم برای انجام فورک‌های خود کمپین‌های تبلیغاتی متعددی مانند اهدای ایردراپ و جایزه‌های مختلفی برای کاربران در نظر می‌گیرند که می‌توان از این فرصت‌ها نیز برای کسب سود استفاده کرد.
ریسک‌ها
فورک‌ها در بعضی موارد می‌توانند باعث ایجاد بی‌ثباتی در شبکه و کاهش اعتماد کاربران شوند. تمام بلاکچین‌های بزرگ امروزه یک شبکه تستی که به آن تست‌نت (Testnet) می‌گویند دارند که برای انجام آزمایش و تست هارد فورک و سافت فورک ها استفاده می‌شود. ممکن است یک فورک، در شبکه تستی بلاکچین به درستی پیاده شود و هیچگونه مشکلی نداشته باشد، اما هنگام پیاده‌سازی روی شبکه اصلی و با شلوغ شدن شبکه و تراکم زیاد، مشکلات خود را نشان دهند.
نوسان‌های شدید بازار ارزهای دیجیتال منجر به تغییر ناگهانی فشار روی یک بلاکچین می‌شود و آستانه مقاومت یک شبکه بلاکچین را مورد آزمون قرار می‌دهد. بسیاری از بلاکچین‌های مطرح بازار بعد از فورک که هنوز سختی شبکه استیبل نشده، اگر با این اتفاق مواجه شوند، ممکن است متحمل مشکلاتی شوند که باید سریعا به برطرف کردن آن اقدام کنند.
جمع‌بندی
در این مقاله با مفهوم فورک و چیستی آن آشنا شدیم، مراحل انجام یک فورک را توضیح دادیم، دو نوع هاردفورک و سافت‌فورک را شناختیم و تفاوت‌های آنها را بررسی کردیم. در نهایت با مروری بر معروف‌ترین فورک‌های تاریخ بلاکچین، از تاثیر فورک‌ها بر صنعت بلاکچین و بازار ارزهای دیجیتال صحبت کردیم و ریسک‌ها و فرصت‌های کسب درآمد آن را توضیح دادیم.
سوالات متداول
- فورک ارز دیجیتال چیست؟
فورک به معنای تغییر یا انشعاب در بلاکچین است که می‌تواند به شکل هارد فورک یا سافت فورک باشد. این تغییر اغلب به منظور ارتقای شبکه و به روز‌رسانی ویژگی‌های آن صورت می‌گیرد.
- هارد فورک چه تفاوتی با سافت فورک دارد؟
هارد فورک ناسازگار با نسخه‌های قبلی است و می‌تواند منجر به ایجاد یک ارز دیجیتال جدید شود، درحالی‌که سافت فورک با نسخه‌های قبلی سازگار است.
- آیا فورک باعث افزایش قیمت ارز می‌شود؟
فورک‌ها می‌توانند باعث افزایش نوسانات قیمت شوند، اما لزوما منجر به افزایش قیمت نمی‌شوند.
- معروف‌ترین فورک های ارز دیجیتال کدام‌اند؟
بیت‌کوین کش، اتریوم کلاسیک و لایت کوین از معروف‌ترین فورک‌های ارز دیجیتال هستند.
- آخرین فورک بیت کوین کدام است؟
آخرین فورک بیت‌کوین بسته به زمان مطالعه مقاله ممکن است متفاوت باشد، اما معروف ترین و آخرین فورک بیت‌کوین، بیت‌کوین‌کش در سال ۲۰۱۷ است.
- بعد از فورک چه تغییراتی حاصل می‌شود؟
در صورت هارد فورک، یک زنجیره جدید ایجاد می‌شود و ممکن است توکن‌های جدیدی به کاربران اختصاص داده شود. در سافت فورک، تغییرات به آرامی اعمال می‌شوند و نیازی به ایجاد زنجیره جدید نیست.
سلام خسته نباشید ممنون
اطلاعات عالی بود. استفاده کردم
اطلاعات عالی بود
سلام و احترام خدمت شما بزرگواران زحمت کش ممنون از اطلاعات بروز شما بسیاری عالیه خسته نباشید ممنون