نرخ بهره چیست و چرا اهمیت دارد؟

مفهوم بهره یکی از مفاهیم مهم در دنیای اقتصاد و عاملی برای انگیزه دادن به شخص وام دهنده است که اطمینان لازم را به دست آورد تا با وام دادن نه تنها متضرر نمی‌شود، بلکه سود نیز به دست می‌آورد. بهره در واقع همان کارمزد یا مبلغ اضافی است که علاوه‌بر پول اصلی، پرداخت می‌شود. مقدار آن نیز با توجه به نرخ بهره تعیین می‌شود.

در واقع نرخ بهره، یکی از فاکتورهای مهم و تأثیرگذار در چرخه اقتصادی یک کشور محسوب می‌شود که با کاهش یا افزایش آن تصمیم‌های اقتصادی مردم تغییر می‌کند. هرچه این مقدار بیشتر باشد مردم تمایل بیشتری دارند تا پول‌های خود را در بانک سرمایه‌گذاری کنند و تعداد کمتری اقدام به وام گرفتن می‌کنند زیر باید هزینه بیشتری را در مجموع پرداخت کنند. عکس این قضیه نیز صادق است، یعنی هر چه نرخ بهره کمتر باشد تمایل افراد برای واگذاری دارایی‌های خود به بانک کمتر شده و از طرفی تعداد وام‌گیرندگان افزایش می‌یابد، زیرا مجبور نیستند هزینه زیادی را به عنوان بهره به بانک‌ها بپردازند.

به منظور درک بهتر و آشنایی بیشتر با نرخ بهره و تأثیرات آن بر اقتصاد یک کشور، در ادامه نوشتار با ما همراه باشید تا در ابتدا با مفهوم پول اعتباری آشنا شویم و سپس مفهوم نرخ بهره در سطح اقتصاد جهانی را بررسی کنیم.

آشنایی با پول اعتباری

پول اعتباری (Credit Money) نقش مهمی را در فرآیندهای مالی ایفا می‌کند. به عبارتی با استفاده از آن می‌توان به سرمایه بیشتری علاوه‌بر دارایی‌های خود دسترسی داشت و در زمینه‌های مختلف مورد استفاده قرار داد و در نهایت آن را به بانک یا سازمان مربوطه برگرداند.

در حقیقت پول اعتباری هم یک نوع وام محسوب می‌شود که کسب و کارها می‌توانند با استفاده از آن مشکلات مالی خود را مرتفع سازند و پس از سوددهی، آن را پس دهند. مصرف‌کنندگان نیز می‌توانند با استفاده از این قابلیت، کالا یا خدمات مورد نیاز خود را تهیه و سپس اصل پول را به همراه مقداری بهره برگردانند. در این میان همیشه باید یک عامل انگیزش‌بخش برای توجیه وام‌دهنده وجود داشته باشد و آن چیزی جز بهره نخواهد بود.

دانلود هفتمین ماهنامه دامیننس

سواد اقتصادی و ذهنیت برنده در دنیای کریپتوکارنسی

Please leave this field empty.

Δ

آشنایی با نرخ بهره

اگر شما با فرآیند دریافت وام از بانک آشنایی کامل داشته باشید، به طور قطع می‌دانید که بانک در قبال وامی که به شما می‌دهد، مبالغی را دریافت می‌کند که بخشی از آن مازاد بر مبلغی است که شما وام گرفته‌اید و به آن بهره می‌گویند. به عبارتی می‌توان گفت که بهره (Interest) به مقدار پولی گفته می‌شود که شخص وام‌ گیرنده می‌بایست علاوه‌بر مبلغ اصلی به وام‌ دهنده بپردازد.

به عنوان نمونه اگر شخص «الف» از «ب» مبلغ ده هزار دلار وام دریافت کند و شخص «ب» اعلام کند که میزان نرخ بهره (Interest Rate) وام دریافتی 5 درصد است، شخص «الف» می‌بایست در مدت زمان تعیین شده، علاوه‌بر ده هزار دلار وام دریافتی، 5 درصد بیشتر پرداخت کند. یعنی در مجموع می‌بایست مبلغ ده هزار و پانصد دلار به شخص «ب» بپردازد. این امر نیز به دلیل تغییر ارزش پول به مرور زمان است.

بنابراین نرخ بهره، به درصد مشخصی از وام دریافتی گفته می‌شود و برای آن مدت زمان نیز تعریف می‌کنند. یعنی همانطور که در مثال فوق میزان نرخ بهره 5 درصد به صورت سالانه تعریف شد، اگر مدت زمان بازپرداخت وام دریافتی سه سال باشد، دو حالت روی می‌دهد که عبارتند از:

• حالت اول : نرخ بهره ساده (Simple Interest Rate | SI)

در این حالت، هر سال فقط 5 درصد از مبلغ اصلی وام ده هزار دلاری، به عنوان بهره مورد محاسبه قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه نرخ بهره به صورت سالانه تعریف می‌شود، می‌بایست هر سال مبلغ 500 دلار به عنوان بهره پرداخت شود که در مجموع یازده هزار و پانصد دلار خواهد شد.

• حالت دوم : نرخ بهره مرکب (Compound Interest Rate)

در این حالت، میزان نرخ بهره، به صورت سالانه در اصل وام و بهره آن اعمال می‌شود. یعنی اگر سال اول ده هزار و پانصد دلار شده است، سال دوم باید 5 درصد از ده هزار و پانصد دلار محاسبه شود و یا معادل 525 دلار به عنوان بهره سال دوم پرداخت شود. به همین ترتیب اگر مدت بازپرداخت سه ساله باشد، بهره سال سوم می‌بایست 5 درصد از ده هزار و پانصد و بیست و پنج دلار در نظر گرفته شود یعنی معادل 25/526 محاسبه شود.

اهمیت نرخ بهره

فعالیت بانک‌های تجاری همواره بر اساس پرداخت وام و دریافت اقساط آن است که به آن مدل ذخیره کسری (Fractional Reserve) می‌گویند. شما با سپرده‌گذاری در این بانک به عنوان وام‌ دهنده ایفای نقش کرده و سود دریافت خواهید کرد. زیرا بانک سرمایه سپرده‌گذاری شده شما را به عنوان وام به دیگران می‌دهد. حال اگر شما دریافت کننده وام باشید، می‌بایست علاوه‌بر مبلغ وام دریافتی، مقداری بهره نیز به بانک پرداخت کنید.

در اغلب کشورها، بانک مرکزی، نرخ بهره بانک‌ها را تعیین می‌کند و بانک‌ها خود اجازه انجام این را ندارند. به عبارتی یکی از عملکردهای کلیدی بانک مرکزی، حفظ سلامت اقتصادی کشور و تنظیم نرخ بهره است. بنابراین اگر میزان نرخ بهره بالا باشد، به نفع وام دهنده است چون سود بیشتری نصیبش می‌شود و به ضرر وام گیرنده است چون باید مبلغ بیشتری را پرداخت کند. در واقع نرخ بالای بهره، برای وام‌ دهندگان جذاب‌تر و نرخ پایین بهره برای وام گیرندگان جذاب‌تر خواهد بود.

این فاکتورها به طور مستقیم روی رفتار اقتصادی مردم هر کشوری تأثیر مستقیم خواهد داشت. به همین دلیل است که دولت‌ها زمانی که نیاز داشته باشند تا در بازار رونق بیشتری ایجاد شود، نرخ بهره را کاهش می‌دهند تا میزان وام گیرندگان افزایش پیدا کرده و نقدینگی بیشتری در اختیار مردم قرار گیرد. این امر موجب خرید کالا و خدمات از سوی مردم خواهد شد. اما افزایش نقدینگی تورم (Inflation) را به همراه خواهد داشت، زیرا میزان کالاها و خدمات ثابت است اما سرمایه بیشتری دراختیار مردم قرار می‌گیرد.

به بیان ساده، تقاضا بیشتر از عرضه شده و با بالا رفتن قیمت‌ها، تعادل بازار به هم می‌خورد. در این حالت وقتی اقتصاد یک جامعه با تورم روبه‌رو می‌شود، بهترین راه کنترل شرایط افزایش نرخ بهره است. زیرا افراد ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را با هدف دریافت سود بیشتر در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند.

در نتیجه نقدینگی کاهش یافته و تقاضا برای خرید کالا نیز کم می‌شود. همین امر موجب کاهش قیمت‌ها و کنترل تورم خواهد شد اما رشد اقتصادی نیز کمتر می‌شود.

نرخ بهره منفی

شرایطی را در نظر بگیرید که نرخ بهره از صفر نیز کمتر باشد، یعنی اگر بخواهید به کسی وام بدهید، در عمل می‌بایست مبلغی را نیز به او بدهید تا وام را دریافت کند. یا وقتی سرمایه خود را در بانک سپرده‌گذاری می‌کنید باید هزینه‌ای را به بانک بابت نگهداری از پولتان پرداخت کنید. در این زمان است که می‌گوئیم نرخ بهره منفی (Negative interest rate) موجب شده فرآیند وام دادن برای بانک هزینه‌بر شود.

این یکی از مفاهیم جالب درباره نرخ بهره است. اگرچه ممکن است غیر منطقی به نظر برسد زیرا ما همواره تصورمان بر این است که وام دهنده این ریسک را پذیرفته و پول خود را در اختیار دیگران قرار می‌دهد. اما آیا وام گیرنده به موقع مبالغ را پرداخت خواهد کرد؟ به همین علت است که نرخ بهره منفی را می‌توان آخرین راه برای ساماندهی به اوضاع اقتصادی به هم ریخته در کشورها در نظر گرفت.

به عبارتی هدف از انجام این کار، آن است که افراد یا سازمان‌ها تا زمانی که شرایط اقتصادی به وضع عادی بازگردد، سرمایه‌شان را نزد خو نگه دارند. شاید بتوان گفت که یکی از منطقی‌ترین کارها، زمانی که نرخ بهره منفی می‌شود، وام گرفتن باشد. در نتیجه می‌توان از آن به عنوان یکی از ابزارهای کنترل سرمایه‎‌ها و اقتصاد کشور نام برد.

نرخ بهره در بازار ارزهای دیجیتال

بازار رمزارزها همواره در حال تکامل و پیشرفت است و هر روزه پروژه‌های جدید با ایده‌های جدید در حال فعالیت و شکل‌گیری در این حوزه هستند. پروژه‌هایی همچون Aave، Maker و Compound از معروف‌ترین پروژه‌های ارزهای دیجیتال‌اند که در زمینه وام‌دهی و وام‌گیری فعالیت می‌کنند. در این پلتفرم‌ها، کاربران می‌توانند به مقدار دلخواه ارز دیجیتالی واریز کنند. سپس مقدار مشخصی از آن را به صورت وام در قالب همان ارز یا سایر ارزهای دیگر دریافت کنند یا اینکه به سایرین وام داده و در ازای دادن وام، سود دریافت کنند.

در بازار ارزهای دیجیتال، میزان نرخ بهره با توجه به قیمت ارزها، موجودی پلتفرم و میزان عرضه و تقاضا تعیین شده و مقدار سود اختصاص یافته به وام دهنده متغیر خواهد بود. تمامی این فرآیندها در بستر بلا‌ک‌چین و به واسطه قراردادهای هوشمند ثبت و مدیریت می‌شود و فقط در عرض چند دقیقه قابل اجرا هستند.

وام دریافت شده از سوی کاربران و مبلغ پرداخت شده به صورت ارز دیجیتال است و می‌دانیم بازار رمزارزها نوسانات زیادی را دارند، در نتیجه میزان نرخ بهره در این پلتفرم‌ها متغییر خواهد بود. اگرچه در زمان وام گرفتن عددی ثابت به عنوان درصد بهره به کاربر اعلام می‌شود، اما ممکن است در زمان بازپرداخت قیمت بهره بسیار کمتر یا بیشتر از عدد تعیین شده قبلی باشد.

این اتفاق باعث شده تا کاربران برای مقابله با نوسانات این چنینی و جلوگیری از آن، تلاش کنند از استیبل کوین‌ها (Stable Coins) که قیمت آن‌ها از ارزهای فیات همچون دلار تبعیت می‌کند، به عنوان یکی از ارزهای معاملاتی خود استفاده کنند.

فعالیت این پروژه‌ها در حیطه جدید قرار می‌گیرد که به آن دیفای (DeFi) یا امور مالی غیر مترکز می‌گویند.

وام دادن و وام گرفتن در دنیای رمزارزها، طرفداران خاص خود را دارد و شامل تعداد بسیار زیادی از افراد می‌شود اما روش تعیین نرخ بهره و محاسبات آن نیز در نوسانات متعدد بازار ارزهای دیجیتال، فرآیند پیچیده‌ای است و دشواری‌های خاص خود را دارد.

گفتارپایانی!

در این مطلب با یکی از مفاهیم بسیار مهم و تأثیرگذار در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی تحت عنوان «نرخ بهره» آشنا شدیم و دانستیم که بانک مرکزی در هر کشوری مسئولیت تعیین نرخ بهره را بر عهده دارد و آن را به سایر بانک‌ها اعلام می‌کند.

بنابراین هیچ یک از بانک‌ها نمی‌توانند برای خود نرخ بهره تعیین کنند و باید بر اساس ابلاغیه دریافتی از سوی بانک مرکزی عمل کنند.

به عبارتی وام دهنده باید انگیزه‌ای برای دادن وام داشته باشد که نرخ بهره، این انگیزه را در فرد ایجاد می‌کند و بدین ترتیب چرخه اقتصادی نیز رونق می‌گیرد. اگرچه نرخ بهره پایین می‌تواند افراد را به گرفتن وام ترغیب کند اما به خاطر افزایش تقاضا، موجب تورم در اقتصاد کشور خواهد شد. عکس این قضیه نیز صادق است، بدین صورت که نرخ بهره بالا می‌تواند با کاهش نقدینگی موجود در دست مردم، تورم را کاهش دهد اما این امر موجب کاهش رشد اقتصادی و کاهش سرعت تولید خواهد شد.

در بازار ارزهای دیجیتال نیز، نرخ بهره با کمی تفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. معروف‌ترین پلتفرم‌ها در بازار رمزارزها که به وام دادن و وام گرفتن می‌پردازند، پلتفرم‌هایی مثل Aave، Maker و Compound هستند.

تفاوت نرخ بهره در این بازارها مربوط به متغیر بودن نرخ بهره است، زیرا بازار ارزهای دیجیتال جزء بازارهای پُر نوسان محسوب می‌شود. به همین دلیل نسبت به بازار سنتی که نرخ بهره ثابت دارد، نرخ بهره در این بازارها در هر لحظه تغییر می‌کند.

سوالات متداول

منظور از نرخ بهره چیست و انواع آن کدام است؟

نرخ بهره عبارت است از مبلغی که به منظور جلوگیری از کاهش ارزش پول پرداخت شده توسط وام دهنده در امروز، از شخص وام گیرنده در آینده دریافت می‌شود. این امر نیز به دلیل ارزش زمانی پول و نرخ تورم است. در بیشتر کشورها، نرخ بهره توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود که در دو نوع نرخ بهره ساده و نرخ بهره مرکب موجود است.

هدف از کاهش نرخ بهره چیست و معایب آن کدام است؟

کاهش نرخ بهره به منظور افزایش نقدینگی و رونق اقتصادی است، زیرا مردم به گرفتن وام بیشتر تمایل پیدا خواهند کرد. اما این امر موجب افزایش تقاضا در برابر عرضه و در نتیجه ایجاد تورم خواهد شد.

هدف از افزایش نرخ بهره چیست و معایب آن کدام است؟

افزایش نرخ بهره به منظور کاهش نرخ تورم است، زیرا مردم به گرفتن وام کمتر تمایل پیدا خواهند کرد و حجم پول در گردش نیز با کاهش روبه‌رو می‌شود. اما این امر موجب کاهش رشد اقتصادی خواهد شد.

هدف از ایجاد نرخ بهره منفی چیست؟

نرخ بهره منفی زمانی روی می‌دهد که مبلغ بیشتری به شخص می‌دهد تا او را به وام گرفتن ترغیب کند. هدف از انجام این کار آن است که افراد یا سازمان‌ها تا زمانی که شرایط اقتصادی به وضع عادی بازگردد، سرمایه‌شان را نزد خو نگه دارند.

میزان نرخ بهره در بازار رمزارزها چقدر است و علت تفاوت آن با بازارهای سنتی چیست؟

میزان نرخ بهره در این پلتفرم‌ها متغیر بوده و در هر لحظه تغییر می‌کند و همانند بازارهای سنتی ثابت نیست. این تفاوت نیز به خاطر نوسانات بالا در بازار ارزهای دیجیتال است.