بلاک چین؛ ماشین اعتماد که آینده‌ای شفاف را وعده می‌دهد

بلاک چین، ماشین اعتماد است که از رمزنگاری برای افزایش امنیت و شفافیت استفاده می‌کند و با از بین بردن نیاز به واسطه‌های متمرکز، به خریداران و فروشندگان اجازه می‌دهد تا به صورت همتا به همتا با هم در ارتباط باشند.

ارز دیجیتال بیت کوین قبلا شهرت خیلی خوبی نداشت، این ارز دیجیتال غیرمتمرکز، که توسط شبکه کامپیوتری گسترده‌ای ایجاد شده، به دلیل نوسانات شدید قیمتی، غیرت و تعصب حامیانش و استفاده‌های منحط از آن، مانند اخاذی، خرید مواد مخدر و استخدام قاتلین در بازارهای آنلاین دارک وب تا همین چند سال پیش، خیلی خوشنام نبود. البته آن قضاوت‌ها اصلا منصفانه نبود و امروزه دیگر بدبینی‌های حول کاربردهای بیت کوین در میان تنظیم‌کننده‌ها و مؤسسات مالی، جای خود را به هیجانی نسبی داده و کم‌کم به نظر می‌رسد که تمام جهان در مسیر پذیرش آن هستند.

قسمت ناعادلانه‌تر ماجرا این بود که تصویر سایه‌دار بیت‌کوین باعث می‌شد مردم پتانسیل فوق‌العاده بلاک چین را نادیده بگیرند، یعنی نسبت به فناوری زیربنایی اولین ارز دیجیتال جهان دید مثبتی نداشته باشند. نکته اینجاست که این نوآوری، اهمیتی فراتر از ارزهای دیجیتال دارد. بلاک چین به افرادی که هیچ اعتماد خاصی به یکدیگر ندارند اجازه می‌دهد بدون نیاز به گذر از مرجعی مرکزی و بی‌طرف با یکدیگر همکاری کنند. به زبان ساده، بلاک چین ماشینی برای ایجاد اعتماد است.

زنجیره غذایی بلاک چین

برای درک قدرت سیستم‌های بلاک چین و پتانسل آن، لازم است تا بین سه عاملی که معمولاً با هم اشتباه گرفته می‌شوند، تمایز قائل شویم؛ این سه عامل عبارت‌اند از: ارز دیجیتال بیت کوین، بلاک چینی زیربنای آن است و ایده بلاک چین به طور کلی!

شاید بتوان بلاک چین را با نپستر (Napster) مقایسه کرد؛ سرویس پیشگام اما غیرقانونی اشتراک فایل همتا‌به‌همتا که در سال 1999 راه‌اندازی شد و دسترسی رایگان به میلیون‌ها موسیقی را فراهم کرد. خود سرویس Napster به سرعت تعطیل شد، اما الهام‌بخش بسیاری از خدمات همتا به همتا بود. البته بسیاری از این خدمات برای دانلود غیرمجاز موسیقی و فیلم به کار گرفته شدند. با این حال، علیرغم منشأ مشکوک نپستر، فناوری همتا به همتا کاربردهای قانونی پیدا کرد و استارت‌آپ‌های اینترنتی مانند اسکایپ (برای تلفن)، اسپاتیفای (برای پخش موسیقی) و همچنین بیت کوین را تقویت کرد.

از حق نگذریم، بلاک چین فناوری قدرتمندتری نسبت به Napster است. در اصل این فناوری، دفتر کل مشترک، قابل‌اعتماد و عمومی است که همه می‌توانند آن را بررسی کنند، اما هیچ کاربری به تنهایی آن را کنترل نمی‌کند. شرکت‌کنندگان در یک سیستم بلاک چینی به طور جمعی دفتر کل را به‌روز نگه می‌دارند: فقط طبق قوانین سختگیرانه و با توافق عمومی می‌توان سیستم بلاک چین و دفتر کل را اصلاح کرد. دفتر کل بلاک چین بیت کوین از حمله دابل اسپیند یا دو بار خرج کردن جلوگیری کرده و تراکنش‌ها را به طور مداوم پیگیری می‌کند؛ این همان سازوکاری است که وجود ارز بدون نیاز به بانک مرکزی را امکان‌پذیر می‌کند.

علاوه بر این، بلاک چین‌ها را می‌توان آخرین نمونه از ثمرات غیرمنتظره رمزنگاری دانست. محاسبات ریاضی برای جمع کردن قطعه‌ای اصلی از اطلاعات در کدی به نام هش استفاده شده و پس از آن دیگر هر تلاشی برای دستکاری هر بخشی از بلاک چین بلافاصله آشکار می‌شود، چرا که در صورت دستکاری، دیگر هش جدید با هش‌های قدیمی مطابقت ندارد. به این ترتیب، علمی که اطلاعات را مخفی نگه می‌دارد (دانشی حیاتی برای رمزگذاری پیام‌ها، خرید آنلاین و بانکداری) به طور متناقض، ابزاری برای انجام معاملات شفاف هم هست. بلاک چین‌ها کاربردهای دیگری نیز دارند و نیاز به رکوردی قابل‌اعتماد برای انجام هر تراکنش را برآورده می‌کنند. امروزه استارت‌آپ‌های بیشماری با سرمایه‌گذاری در فناوری بلاک چین، تلاش می‌کنند تا با بلاک چین بیت کوین یا با ایجاد بلاک چین‌های جدید خودشان، اقداماتی هوشمندانه انجام دهند.

• ایجاد پایگاه‌های داده عمومی ارزان و بدون دستکاری، مثل ثبت ملک
• ثبت مالکیت کالاهای لوکس یا آثار هنری؛ اسناد را می‌توان با جاسازی اطلاعات مربوط به آنها در بلاک چینی عمومی محضری کرد و دیگر نیازی به دفتر اسناد رسمی برای تضمین آن‌ها نخواهد بود.
• نگهداری سوابق مالکیت توسط شرکت‌های خدمات مالی که نیاز به داشتن یک سری دفتر کل داخلی را مرتفع می‌کند.

دفتر کل خصوصی قابل‌اعتماد نیاز به تطبیق هر تراکنش با طرف مقابل را برطرف می‌کند، سریع است و خطاها را به حداقل می‌رساند و طبق تخمین بانک سانتاندر، شرکت خدمات مالی و بانکداری اسپانیایی، صنعت بلاک چین باعث شد تا سال 2022 سالانه 20 میلیارد دلار در هزینه بانک‌ها صرفه‌جویی شود.

هیچ الزامی وجود ندارد که بلاک چین‌های جدید، برای کارآمد بودن دقیقاً مانند بلاک چین بیت کوین عمل کنند. بسیاری از آن‌ها می‌توانند مدل خود را با یافتن جایگزین‌هایی برای فرآیند ماینینگ پرمصرف، تغییر دهند. فناوری بلاک چین ارائه شده در وایت پیپر بیت کوین، به بلاک چینی بدون نیاز به مجوز اشاره دارد که در آن کاربران با هر نوع طرز فکری به اجماع می‌رسند، از سوی دیگر، ویژگی‌های بلاک چین برای برنامه‌های خصوصی هم جذاب بود و تغییرناپذیری، شفافیت و امنیتش، تمایل به توسعه بلاک چین‌هایی را ایجاد کرد که تجربه مجازتری ارائه دهند. برای تحقق این خواسته، توسعه‌دهندگان نوع دیگری از بلاک چین را با چارچوب‌های مجاز یا بلاک چین‌های سفارشی را برای استفاده شخص ثالث ایجاد کردند.

سازوکارهایی که به دنبال ایجاد سرویسی برای عموم هستند، به بلاک چین بدون مجوز نیاز خواهند داشت و سازمان‌هایی هم به دنبال استفاده از بلاک چین در محیطی خصوصی، مانند محیطی تجاری یا دولتی هستند، می‌توانند به سراغ بلاک چین‌های مجاز بروند.

زنجیره جدید روی بلوک

گسترش بلاک چین برای هر فردی که در کسب‌و‌کار وابسته به اعتماد، مانند موسسات متمرکز و بوروکراسی‌ها، بانک‌های مرکزی، مراکز تسویه حساب و منصب‌های دولتی که برای انجام تراکنش‌ها باید به اندازه کافی قابل‌اعتماد باشند، مضر است. حتی زمانی که برخی از بانک‌ها و دولت‌ها استفاده از این فناوری جدید را بررسی می‌کنند، برخی دیگر مطمئناً با آن مبارزه خواهند کرد. اما با توجه به کاهش اعتماد به دولت‌ها و بانک‌ها در سال‌های اخیر، راهی برای ایجاد نظارت و شفافیت بیشتر نمی‌تواند عنصری غلط محسوب شود!

تدوین مقررات برای بلاک چین در این مرحله، اشتباه خواهد بود: تاریخچه فناوری همتا به همتا نشان می‌دهد که احتمالا چندین سال طول خواهد کشید تا پتانسیل کامل این فناوری مشخص شود. در این میان، تنظیم‌کننده‌ها باید از هرگونه اقدام اضافی بپرهیزند و به‌جای خفه کردن ایده‌ای در حال تکامل با قانون‌گذاری‌های بیش از حد، راه‌هایی برای تطبیق رویکردهای جدید در چارچوب‌های موجود بیابند.

تصور دفاتر عمومی مشترک، ممکن است در حال حاضر آنچنان تحول‌آفرین یا جذاب به نظر نرسد، اما خب این موضوع برای شرکت‌های سهامی یا با سازوکار حسابداری دوطرفه‌ هم صادق است. با این حال، بلاک چین پتانسیل این را دارد که نحوه همکاری افراد و مشاغل را تغییر دهد. متعصبان بیت کوین، مجذوب آرمان آزادیخواهانه این ارز دیجیتال و فراتر از دسترس هر بانک مرکزی هستند، اما واقعیت این است که نوآوری واقعی خود، رمزارزها نیستند، بلکه ماشین اعتمادی است که آنها را مینت می‌کند و علاوه بر این، برای آینده‌ای شفاف‌تر، وعده‌های بسیار بیشتری ارائه می‌دهد.