اقتصاد دیجیتال چیست؟ آشنایی با مفهوم اقتصاد مبتنی بر فناوری

در عصری که اینترنت و فضای مجازی، جزو جدایی‌ناپذیر همه ابعاد زندگی انسان شده، اقتصاد دیجیتال باعث شده که هزاران شرکت موفق در جهان، بدون داشتن زیرساخت فیزیکی یا ارائه خدمت حضوری، میلیاردها دلار درآمد کسب کنند.

حال اگر هنوز به طور دقیق و کامل با مفهوم اقتصاد دیجیتال آشنایی ندارید، به مطالعه ادامه دهید تا هم به درستی درک کنید که اقتصاد دیجیتال چیست و هم مزایا و چالش‌های آن را بشناسید.

اقتصاد دیجیتال چیست؟

به عبارت ساده، اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) فعالیت‌های اقتصادی است که از طریق اتصال افراد، کسب‌وکارها، دستگاه‌ها، داده‌ها و فرایندها و به کمک فناوری‌های دیجیتال شکل می‌گیرند.

این اقتصاد شامل تعاملات و تراکنش‌هایی است که به‌صورت آنلاین و در بسترهای مختلفی مانند اینترنت، فناوری موبایل، کلان داده (Big Data) و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) انجام می‌شود.

اقتصاد دیجیتال با اقتصاد سنتی بسیار متفاوت است، زیرا به‌طور کامل به فناوری‌های دیجیتال، تراکنش‌های آنلاین و تأثیر تحول‌آفرین آن‌ها بر صنایع سنتی متکی است. نوآوری‌های دیجیتال مانند اینترنت اشیا (IoT)، هوش مصنوعی (AI)، واقعیت مجازی، بلاک چین و وسایل نقلیه خودران، همگی نقشی کلیدی در شکل‌گیری و گسترش اقتصاد دیجیتال ایفا می‌کنند.

اقتصاد دیجیتال معمولاً شامل فعالیت‌های زیر می‌شود.

• تجارت الکترونیک
• بازاریابی دیجیتال
• خدمات مالی دیجیتال
• تولید محتوا
• توسعه نرم‌افزار و بازی
• خدمات ابری

تفاوت اقتصاد دیجیتال با اقتصاد سنتی چیست؟

اقتصاد دیجیتال از نظر مبادله کالا و خدمات عملکردی مشابه با اقتصاد سنتی دارد، اما با تفاوت‌های اساسی‌ای که ناشی از به‌کارگیری فناوری‌های جدید است، تکامل یافته است.

در اقتصاد دیجیتال، پلتفرم‌ها، ابزارها و زیرساخت‌های دیجیتال در تمامی جنبه‌های عملیات کسب‌وکار ادغام می‌شوند در مقابل، روش‌های سنتی کسب‌وکار به معرفی دهان‌به‌دهان و تبلیغات از طریق رسانه‌های چاپی متکی بودند.

در اقتصاد سنتی، مبادله پول نقد با کالا و خدمات امری رایج بود؛ اما در اقتصاد دیجیتال، نه‌تنها کسب‌وکار و محصولات، بلکه کانال‌های فروش و حتی پول نیز به‌صورت دیجیتال در آمده‌اند.

جدول زیر تفاوت‌ها اقتصاد دیجیتال با اقتصاد سنتی را بهتر به نمایش می‌گذارد.

تاریخچه و تکامل اقتصاد دیجیتال

دان تَپسکات (Don Tapscott) نخستین بار اصطلاح «اقتصاد دیجیتال» را در کتاب پرفروش خود با عنوان The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence که در سال ۱۹۹۵ منتشر شد، مطرح کرد.

در روزهای اولیه، اقتصاد دیجیتال گاهی با نام‌هایی مانند «اقتصاد اینترنتی»، «اقتصاد نوین» یا «اقتصاد وب» شناخته می‌شد؛ زیرا پایه و اساس آن، اتصال به اینترنت بود. با این حال، اقتصاددانان و فعالان حوزه کسب‌وکار معتقدند که اقتصاد دیجیتال امروزی بسیار پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر از چیزی است که صرفاً به اقتصاد اینترنتی محدود شود.

• انقلاب صنعتی سوم (که گاه از آن به‌عنوان «انقلاب دیجیتال» یاد می‌شود) به تغییراتی اشاره دارد که در اواخر قرن بیستم رخ داد و طی آن، فناوری‌های آنالوگ و مکانیکی جای خود را به فناوری‌های دیجیتال دادند.
• انقلاب صنعتی چهارم نیز بر پایه همین تحول دیجیتال بنا شده و با فناوری‌هایی که مرز میان دنیای فیزیکی و دنیای سایبری را محو می‌کنند، مسیر پیشرفت را ادامه می‌دهد.

همچنین، همه‌گیری کرونا (COVID-19) به‌شدت موجب شتاب گرفتن رشد اقتصاد دیجیتال شد؛ چرا که دورکاری، خرید آنلاین، پزشکی از راه دور و سرگرمی‌های دیجیتال به ضرورت‌هایی روزمره در دوران قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی تبدیل شدند.

نقش صرافی‌های ارز دیجیتال در توسعه اقتصاد دیجیتال چگونه است؟

همانطور که گفتیم، فناوری بلاک چین نقش بسزایی در توسعه اقتصاد دیجیتال داشته و متخصصین براین باورند که این نقش در آینده نیز به مراتب بیشتر خواهد شد. صرافی‌های ارز دیجیتال در این بین، یکی از عاملان مهم نقل‌وانتقالات مالی برون‌مرزی و سرمایه‌گذاری هستند.

به همین دلیل، شناخت بهترین صرافی های ایرانی و بکار گرفتن آن‌ها توسط مدیران کسب‌وکارها، می‌تواند راه صادرات خدمات و محصول را به مراتب هموارتر کند. علاوه‌براین، صرافی‌های ارز دیجیتال به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های تجارت الکترونیک و پرداخت دیجیتال، می‌توانند الگوی بسیار خوبی برای استارتاپ‌ها باشند.

صرافی ارز دیجیتال بیت پین، با تکیه بر فناوری‌های جدید، بازاریابی دیجیتال و ارائه خدمات مفید و صادقانه به کاربران توانست در کمتر از ۵ سال به ۴ میلیون کاربر ثبت نامی برسد. این موفقیت نشان می‌دهد که تلاش برای ارائه خدمات نوین و رعایت اصل صداقت می‌تواند به سرعت یک شرکت حوزه فناوری دیجیتال را به موفقیت برساند.

اقتصاد رفتاری در کریپتو؛ وقتی احساسات هم در تصمیم‌های مالی نقش دارند!

دامیننس ۱۷ رو همین حالا بخون.

Please leave this field empty.

Δ

اجزای اصلی اقتصاد دیجیتال

از زمان ظهور اقتصاد دیجیتال مدت زیادی نمی‌گذرد، اما رشد این این حوزه در همین ۳ دهه به حدی بوده که حالا از ۱۰ شرکت باارزش جهان، ۷ شرکت در حوزه اقتصاد دیجیتال فعالیت می‌کنند.

در ادامه، چهار حوزه اصلی اقتصاد دیجیتال که فعالیت در آن‌ها می‌تواند جای رشد زیادی داشته باشد را آورده‌ایم. البته باید توجه داشت که اقتصاد دیجیتال، هنوز نوظهور و در حال رشد است و حوزه‌های جدید به طور بی‌وقفه به آن اضافه می‌شود.

تجارت الکترونیک (E-commerce)

رشد چشمگیر تجارت الکترونیک که با ظهور پلتفرم‌هایی مانند آمازون، علی‌بابا و ای‌بی و دیجیکالا در ایران همراه بوده، سبک و سیاق خرده‌فروشی را به‌طور اساسی دگرگون کرده و موجب شکل‌گیری فناوری‌ها و مدل‌های کسب‌وکار جدیدی شده است.

این پلتفرم‌ها با فراهم‌کردن بستری برای خرید و فروش آنلاین، نه‌تنها فرآیندهای سنتی خرید را متحول کرده‌اند، بلکه تجربه مشتری، زنجیره تأمین، سیستم‌های پرداخت، تبلیغات و حتی خدمات پس از فروش را نیز به سطحی نوین و دیجیتال ارتقا داده‌اند.

پرداخت‌های دیجیتال

بدیهی است که با پیشرفت اقتصاد دیجیتال و نیاز به سرعت، دقت و امنیت بیشتر برای پرداخت‌های این حوزه، نیاز به کانال‌های پرداخت امن و گسترده‌ایست که بتوانند نیاز خریدار و فروشنده را رفع کنند.

ازاین‌رو، سیستم‌های پرداختی مثل پی‌پال، ویزا کارت و مستر کارت معرفی شدند که توانستند در مدت نسبتاً کوتاهی به موفقیت چشمگیری برسند. امروزه تقریباً تمامی وبسایت‌های معتبر بین‌المللی از این شیوه‌های پرداخت پشتیبانی می‌کنند.

البته در سال‌های اخیر و با افزایش پذیرش ارزهای دیجیتال، روش پرداخت‌های دیجیتال هم دستخوش تغییر شده و می‌تواند در آینده و با ادغام بیشتر تکنولوژی بلاک چین با پرداخت‌های دیجیتال، این تغییر و تحول بیشتر و عمیق‌تر هم شود.

بازاریابی دیجیتال

از تولید محتوای متنی و بصری گرفته تا بازاریابی با ایمیل، پیامک و SEO، همگی در حوزه بازاریابی دیجیتال یا Digital Marketing قرار می‌گیرند. این حوزه از اقتصاد دیجیتال، همین حالا هم رشد خارق‌العاده خود را تکمیل کرده به طوریکه تبلیغات سنتی حالا کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

سرعت ارتباط شرکت‌ها با مشتریان، دسترسی کم‌هزینه‌تر و گسترده‌تر به جوامع و امکان خلاقیت بیشتر، از جمله مهم‌ترین مزایای بازاریابی دیجیتال است.

اقتصاد اشتراکی (Sharing Economy)

اقتصاد اشتراکی نحوه به‌اشتراک‌گذاری منابعی مانند خودرو، اقامتگاه و خدمات را متحول کرده است؛ پلتفرم‌هایی مانند اوبر، ایر بی‌ان‌بی و تسک‌رَبیت نمونه‌هایی از این تحول هستند.

اشتراک‌گذاری همتا به همتا صنایع سنتی را دگرگون کرده و فرصت‌های تجاری جدیدی را ممکن ساخته است. نمونه بسیار موفق این حوزه، اسنپ در ایران است که توانست به سرعت جایگزین تاکسی‌های سنتی شود و موفقیت فوق‌العاده‌ای داشته باشد.

مزایای پیدایش و تکامل اقتصاد دیجیتال

مدیریت این اقتصاد نوین که مجازی، بسیار انعطاف‌پذیر و به‌هم‌پیوسته در سطح جهانی است، باعث شده بسیاری از سازمان‌ها به خاطر مزایای این حوزه، در شیوه فعالیت اقتصادی خود و نحوه ارائه کالاهای دیجیتال بازنگری کنند.

در ادامه برخی از مهم‌ترین مزایای اقتصاد دیجیتال را نام برده‌ایم:

• افزایش بهره‌وری: کسب‌وکارها می‌توانند با استفاده از فناوری دیجیتال، عملیات و فرایندهای خود را خودکار کرده و بهره‌وری و کارایی خود را ارتقا دهند.
• کاهش هزینه‌ها: رایانش ابری و چارچوب‌های دیجیتال نیاز به زیرساخت‌های فیزیکی گسترده و هزینه‌های سرمایه‌ای سنگین را از میان برداشته‌اند.
• گسترش دامنه دسترسی: کسب‌وکارها می‌توانند از طریق پلتفرم‌ها و فناوری‌های آنلاین، حضور جهانی پیدا کنند و اقتصاد جهانی را تقویت کرده و پایگاه مشتریان و فرصت‌های بازار خود را گسترش دهند.
• دسترسی بیشتر به داده: اقتصاد دیجیتال حجم زیادی از داده تولید می‌کند که می‌توان آن را برای کسب دیدگاه‌ها، شناسایی ترندها و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده تحلیل کرد.
• راحتی بیشتر: مصرف‌کنندگان می‌توانند کالاها و خدمات دیجیتال را از خانه خود تهیه کنند. تجارت الکترونیک و موبایلی این امکان را فراهم کرده‌اند که مشتریان در هر زمان و مکان محصولات مورد نظرشان را خریداری کنند.
• شخصی‌سازی: با بهره‌گیری از تحلیل داده و هوش مصنوعی، کسب‌وکارها می‌توانند محصولات، خدمات و کمپین‌های بازاریابی خود را متناسب با نیاز مشتریان تنظیم کرده و در نهایت رضایت آن‌ها را افزایش دهند.

چه چالش‌هایی بر سر راه اقتصاد دیجیتال قرار دارند؟

در حالی‌ که اقتصاد دیجیتال مزایای فراوانی دارد، با چالش‌های زیر نیز همراه است:

• نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت: اقتصاد دیجیتال به‌شدت به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی داده‌های شخصی وابسته است، بنابراین رخدادهایی مانند نفوذ به داده‌ها، حملات سایبری و دسترسی غیرمجاز به اطلاعات خصوصی، ممکن است به زیان‌های مالی، سرقت هویت و پیامدهای منفی دیگر منجر شوند.
• موج‌های اختلال: بسیاری از شرکت‌ها و صنایع که نتوانستند از فناوری‌ها برای تغییر در عملکرد خود استفاده کنند، با کاهش فروش، افت سهم بازار و حتی ورشکستگی مواجه شده‌اند.
• جابه‌جایی شغلی: خودکارسازی و دیجیتالی‌ شدن می‌تواند برخی مشاغل را منسوخ کند. افراد ممکن است برای حفظ قابلیت اشتغال خود نیاز به کسب مهارت‌های جدید داشته باشند که این موضوع می‌تواند موجب بیکاری موقت و اختلال اقتصادی شود.
• انحصار: دیجیتالی‌ شدن اقتصاد منجر به قدرت‌گیری تعداد محدودی از ارائه‌دهندگان بزرگ مانند اپل، آمازون و گوگل شده است و در برخی بخش‌ها شرایط شبه‌انحصاری به‌وجود آورده است.
• شکاف دیجیتال: وجود شکاف دیجیتال، یعنی اختلاف میان کسانی که به فناوری دسترسی دارند و کسانی که ندارند، یکی از معایب برجسته اقتصاد دیجیتال به‌شمار می‌رود.
• اثر زیست‌محیطی: استفاده از انرژی در مراکز داده و تولید دستگاه‌های الکترونیکی در اقتصاد دیجیتال، اثرات زیست‌محیطی به‌دنبال دارد.

تأثیر اقتصاد دیجیتال بر صنایع مختلف

با اینکه اقتصاد دیجیتال، حوزه‌ها و بخش‌های جدیدی را معرفی کرده که در اقتصاد سنتی وجود نداشته‌اند، تأثیرات زیادی هم روی صنایع مختلف داشته است. در ادامه برخی از صنایعی که تحت تأثیر ظهور و گسترش Digital Economy قرار گرفته‌اند را آورده‌ایم:

• صنایع مالی: ظهور نئوبانک‌ها و بانکداری دیجیتالی به همراه لندتک‌ها و صرافی‌های ارز دیجیتال، حالا نقل و انتقالات مالی را به مراتب سریع‌تر، امن‌تر و کم‌هزینه‌تر کرده است. به عنوان مثال، وام کریپتویی از جمله خدمات بیت پین برای کاربرانی است که قصد دارند در مدت کوتاهی به پول نقد برسند.
• آموزش: دسترسی به وبسایت‌های آموزش آنلاین و حتی شرکت در کلاس‌های بین‌المللی و معتبر به لطف ورود اینترنت و اقتصاد دیجیتال به این حوزه ممکن شده است.
• حمل و نقل: اقتصاد دیجیتال و مخصوصاً بلاک چین، تحول بزرگی در زنجیره تأمین و حمل و نقل ایجاد کرده است. افزایش خریدهای آنلاین، جان تازه‌ای به شرکت‌های پست داده است.
• سلامت: اقتصاد دیجیتال حتی روی داروسازی و ارائه خدمات پزشکی هم تأثیرگذار بوده است. به‌طوری‌که حالا می‌توان به یکی از اپلیکیشن‌ها و وبسایت‌های رابط بیمار به پزشک مراجعه کرد و پاسخ سوالات خود را از متخصصین دریافت کرد.

چه مواردی بر آینده اقتصاد دیجیتال تاثیرگذارند؟

به علت پیوند نزدیک و مستقیم اقتصاد دیجیتال با فناوری و تکنولوژی، آینده این حوزه به سرعت در حال تغییر و تحول است. درحال‌حاضر، دو چیز روی آینده اقتصاد دیجیتال تأثیرگذاری بیشتری دارد:

نقش هوش مصنوعی و بلاک چین

از زمان معرفی هوش مصنوعی کاربردی و قدرتمند مدت زیادی نمی‌گذرد، اما در همین مدت کم به وضوح می‌توان نقش AI در اقتصاد دیجیتال را دید. پیش‌بینی می‌شود که با پیشرفت هوش مصنوعی و افزایش پذیرش آن، بسیاری از مشاغل و فرآیندها از انسان به کامپیوتر منتقل شود.

از طرفی بلاک چین هم به خاطر ساختار غیرمتمرکز، امن و بی‌نیاز به اعتماد، می‌تواند تحولی عظیم در اقتصاد دیجیتال ایجاد کند. گرچه موانعی مثل قانون‌گذاری، دشواری استفاده و کارمزد بالا بر سر این راه وجود دارد.

تغییرات در بازار کار

همه‌گیری کرونا تحول بزرگی در نحوه کار کردن افراد ایجاد کرد. از طرفی، ظهور هوش مصنوعی و ورود آن به حوزه‌های مختلف باعث شده که بسیاری از مشاغل تغییرات بنیادین را تجربه کنند. همین امر، آینده اقتصاد دیجیتال را تغییر خواهد داد، به طوریکه کار بیشتر معنای خروجی بیشتر نخواهد بود.

گفتار پایانی

اقتصاد دیجیتال شامل مجموعه گسترده‌ای از عناصر است و دیجیتالی‌سازی و خودکارسازی تنها دو نمونه از آن‌ها محسوب می‌شوند. برخلاف پارادایم سنتی که معمولاً بر یک بستر یا فناوری خاص تکیه داشت، پارادایم جدید اقتصاد دیجیتال بر پایه مجموعه‌ای از فناوری‌های پیشرفته بنا شده است.

در این پارادایم نوین، فناوری‌های مختلفی نقش‌آفرینی می‌کنند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: اتصال فراگیر (Hyperconnectivity)، اینترنت اشیا، داده‌های عظیم، تحلیل‌های پیشرفته، شبکه‌های بی‌سیم، دستگاه‌های موبایل و شبکه‌های اجتماعی. این‌ها تنها بخشی از فناوری‌هایی هستند که در ساختار اقتصاد دیجیتال به‌کار گرفته می‌شوند.

در این مقاله، تلاش کردیم تشریح کنیم که اقتصاد دیجیتال چیست و آینده آن چه تأثیری در زندگی روزمره ما خواهد گذاشت. اگر سوال یا نظر در این رابطه دارید، با ما و دوستان خود به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

• اقتصاد دیجیتال یعنی چه؟

به فعالیت‌های اقتصادی‌ای گفته می‌شود که بر پایه فناوری‌های دیجیتال، اینترنت و داده‌ها انجام می‌گیرند.

• اقتصاد دیجیتال چگونه بر زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد؟

با آسان‌کردن خرید، پرداخت، آموزش و ارتباطات، اقتصاد دیجیتال زندگی را سریع‌تر، ارزان‌تر و کارآمدتر کرده است.

• آیا اقتصاد دیجیتال فقط مختص به کشورهای پیشرفته است؟

خیر، اقتصاد دیجیتال در همه کشورها در حال رشد است، ولی در کشورهای پیشرفته زیرساخت‌ها قوی‌تر و رشد سریع‌تر است.

•  آیا اقتصاد دیجیتال همان تجارت الکترونیک است؟

خیر، اقتصاد دیجیتال گسترده‌تر از تجارت الکترونیک است و شامل فناوری‌های دیجیتال، داده، خدمات آنلاین و نوآوری‌های مالی هم می‌شود.